رسالت پژوهش حاضر عبارت است از: شناخت جریانات مسلمین قبل و بعد از تشکیل حکومت نبوی در مدینه. نبی خاتم با تکیه بر دو جریان مهاجرین و انصار، موفق به تشکیل حکومت اسلامی در شهر مدینه شدند. مهمترین ویژگیهایی را که قرآن برای مهاجرین برمیشمارد عبارتاند از؛ اخلاص. صبر و تحمل مشکلات. جهاد با مال و جان در راه خدا و...و همچنین مهمترین ویژگیهای انصار را، ایمان، نصرتِ مهاجرین از طریق اسکان آنها و حتی ایثار مهاجرین بر خود و...ذکر کرده است. با این حال این دو جریان به خاطر برخی انگیزههای سیاسی ونیز تفاوتهای فرهنگی و اقتصادی، اختلافاتی با همدیگر پیدا میکردند و نبی خاتم از طریق تغییر مناسبات جاهلی، ایجاد قانونگذاری و تحکیم روابط عاطفی و اجتماعی میان مهاجرین و انصار به رفع این اختلافات و ایجاد همبستگی بین این دو جریان مبادرت میورزیدند. پس از تشکیل امّت واحدۀ اسلامی که عمدتاً متشکل از دو جریان مهاجرین و انصار بود، میتوان مسلمانان را به لحاظ درجۀ ایمان در قالب سه جریان زیر تقسیمبندی کرد: الف) مسلمانان واقعی؛ که افزون بر برخی فضایل فردی، دارای ویژگیهای اجتماعی بارزی همچون انفاق، تواضع، کظم غیظ، وفای به عهد و پیمان، دفاع از مظلومان و ایستادگی در برابر ظالمان، بودند. ب) مسلمانان ضعیف الایمان؛ که همراهی با منافقان، ترس از جهاد، سلطهپذیری، امتیازخواهی و دنیاپرستی از جمله ویژگیهای آنهاست. ج) منافقان (مسلمانان فاقد ایمان)؛ اینان افرادی که به لحاظ ظاهر مسلمان ولی به لحاظ باطن کافر بودند. کبر، لجاجت، اضطراب ازجمله ویژگیهای اخلاقی و کارشکنی از دستورات پیامبر، خدعه و نیرنگ، دوستی با بیگانگان. جزء خصایص سیاسی منافقان بود. دوگانگی در روابط، استهزاء مومنان، فساد و پیمانشکنی ازجمله ویژگیهای اجتماعی آنها و نیز میتوان کفرورزی، تردید بین ایمان و کفر و شبهه افکنی را از خصلتهای اعتقادی آنان برشمرد. کلیدواژه: مهاجرین، انصار، مومنان، مسلمانان ضعیف الایمان، منافقان.