عنوان

امکان اخلاق بر مبنای انسان شناسی فلسفه اسلامی

فارسی

امکان اخلاق بر مبنای انسان شناسی فلسفه اسلامی

محمداکبری

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

1389

این رساله در صدد است تا نشان دهد که چگونه اخلاق اسلامی می تواند بر اساس اصولی بنیادین که در نهاد دستگاه فلسفی-عرفانی ارزشهای اسلامی نهفته است با مقتضیات عالم جدید مطابق باشد و احیانا برخی نارساییهای ارزشی و اخلاقی دوران مدرن را تدارک کند . بدین منظور ناگزیر نخست باید به استخراج بنیادی ترین این اصول مبادرت کرد و از آنجا که منطقا می توان نقطه عزیمت های مختلفی برای استخراج این اصول در اندیشه و عرفان اسلامی اتخاذ کرد به نحو روشی نخست پیش فرضها و اصول عام این اندیشه و عرفان را مسلم فرض می کنیم و ثانیا برای نیل به مقصود و تفسیر مطلوب خود الگوی فلسفی عام فلسفه های مدرن را بر می گزینیم و اصول بنیادینی را که این الگو فرا نهاده مسلم می گیریم و آنگاه به بازسازی مورد نظر مبادرت می کنیم. بنابراین می پرسیم : مقوّم اخلاقیت برای انسان چیست؟ با توجه به رابطة تکلیف با آزادی، آیا آزادی انسان، به آزادی در علم و آگاهی نیست و معنای آزادی اندیشه این نیست که انسان جهان را آنطور که خود می فهمد و تجربه می کند، بیاراید. پس معنای انسانیت، نفوذ همین اندیشه انسان در زندگی است و نفی سلطة امور بیرونی. آیا اخلاق اسلامی این تجربه انسانی را در علم و نظام بخشی جهان تبیین می نماید؟ پس انسانیت یعنی توجه به «مرتبه و استعداد» انسان که حاوی نگاه طمعناک او به هستی است. «استعدادی» که جهان را به رنگ مدرَکاتش درآورده و برگزیده هایش را به رنگ فهمش درآمیخته است، مسئولیت را تحمل رنجی قرار داده برای عملی کردن درست ها و بایسته های انسان. درجه آزادی فرد به همین مسئولیت پذیری اوست و فردیت هر انسان به میزان قبول مسئولیت او شکل می گیرد و از دیگران تمایز می پذیرد. مفروض این گفته ها، اصولِ انسانیت، عقلانیت، آزادی و فردیت اند. آیا می توانیم با تحلیل مباحث هستی شناسی و معرفت شناسی فلسفه اسلامی، اصول فوق را بازخوانی کنیم؟ و شرایط پیشین تحقق اخلاق را دریابیم؟ این نوشتار نگاهی است از نوع معرفت درجه دوم، بی آنکه به صحت و سقم مدعیات درجه اول فلسفه اسلامی بپردازد. مبانی آن مدعیات را جستجو می کند. در این بررسی، عمق و معنای اصول مذکور را در فلسفه اسلامی نشان داده ایم و توان این فلسفه برای ورود به گفتمان جهانی اندیشه را آشکار کرده ایم. در این معنا، اخلاق برای آن ممکن است و اندیشه حکماء که در پیوند با عرفان نظری است و ادبیات فارسی در کنار کتب رسمی فلسفه به حکایت نغز آن پیوسته است، به قوت حکایت از این امکان می کنند

پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ه;