عنوان

آثار حرکت جوهری و تشکیک وجود در بحث نفس و معاد انسان و مقایسه آن با دیدگاههای ابن سینا

فارسی

آثار حرکت جوهری و تشکیک وجود در بحث نفس و معاد انسان و مقایسه آن با دیدگاههای ابن سینا

فروغ رحیم پور

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

1389

چکیده (فارسی): ملاصدرا برخلاف ابن سینا, با اثبات حرکت اشتدادی در جوهر و به کار گرفتن آن در توضیح تحول وجود نفس از مادی به مجرد, همچنین با مطرح کردن تشکیک در حقیقت وجود و ذومراتب دانستن نفس, دیدگاه های نوینی ارائه نمود و مسیر اندیشه فلسفی را دگرگون ساخت. این دو اصل وی را قادر ساخت که یا نظریه های تازه ای مطرح کند, یا برای تبیین مسایل, راههای کاملتری ارائه نماید و یا بر تعداد پاسخهای مقبول بیفزاید. تلاش رساله حاضر بر آن است که معلوم کند اولا" در حوزه نفس و معاد چه موضوع هایی تحت تاثیر این اصول قرار گرفته اند و ثانیا" این تاثیر به چه شکلی بوده است. مقایسه آراء ابن سینا و ملاصدرا روشن می کند که اصول منتخب صدرا در مباحثی نظیر: حقیقت نفس, وجود نفس قبل از حیات دنیوی, حدوث نفس, رابطه نفس و بدن, رابطه نفس و قوا, اتحاد نفس با عقل فعال و اتحاد با صور معقول, اثبات تجرد خیالی, عالم نیمه مجرد, معاد جسمانی و بدن اخروی, افقهای جدیدی در تبیین مسایل و حل مشکلات, پیش روی گسترانیده, و در تبیین مباحث دیگری نظیر: ترکیب نفس و بدن, فانی نشدن نفس با فنای بدن, ابدیت نفس و نفی تناسخ, به ارائه راههایی کامل تر از راههای پیشین پرداخته و به پاسخ های موجه افزوده است. مطابق مبانی صدرا, نفس وجود واحد دارای مراتبی است که در ابتدای حدوث, جسمانی و حال در ماده است نه مجرد الذات, و با قرالر گرفتن در مسیر تحولات جوهری به مقام تجرد می رسد, لذا اشکالاتی نظیر تعلق گرفتن موجود مجرد به امر مادی, انفعال مجرد تام از مادی محض, برابری همه انسانها در ذات و کمالات ذاتی, و جمع شدن تجرد و حدوث و ابدیت که ناشی از مجرد دانستن نفس از بدو حدوث است رفع می شود. با پذیرفتن حرکت جوهری و تشکیک وجود, باید پذیرفت که نازل ترین عمل حیاتی و برترین فعل انسانی, به طور یکسان مستند به نفس هستند, و وجود جسمانی ترین قوه همانند وجود مجردترین قوا, با وجود نفس متحد است, و قوا در واقع مظاهر نفسند نه اجزاء آن. همچنین نفس با صور ادراکی خود از جمله صور معقول متحد است و صور ادراکی به همراه صور ناشی از اعمال و اخلاق, در وجود نفس باقی می مانند و حقیقت باطنی و صورت اخروی انسان را شکل می دهند. در پرتو این دو اصل, منحصر بودن تجرد به تجرد عقلانی نفی می شود و با اثبات تجرد قوه خیال و اثبات عالم نیمه مجرد, مسایل مربوط به حیات برزخی و محشور شدن همه, حتی افرادی که عقل بالفعل ندارند و عذاب قبر و ثواب و عقاب جسمانی تبیین می گردد.

پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ه;