عنوان

تاریخ کلام امامیه از آغاز تا پایان غیبت صغری

IR

پ۳۹۱

فارسی

IR

تاریخ کلام امامیه از آغاز تا پایان غیبت صغری

[پایان‌نامه]

/اسماعیل اثباتی

؛استاد مشاور: محمد کاظم رحمان ستایش

دانشکده علوم حدیث (شهرری)

، ۱۳۸۷

و، ۶۲۵ ص.

: نمودار

کلید واژه‌ها :کلام، کلام شیعه، کلام امامیه، متکلمان امامی، کتاب‌های کلامی، مسائل کلامی، تاریخ کلام امامیه، فرق کلامی، فرق شیعه.

چاپی

کتابنامه: ص.۶۲۲ - ۶۰۴ ؛ همچنین به صورت زیرنویس

کارشناسی ارشد (رشته علوم حدیث: گرایش کلام و عقاید)

، دانشکده علوم حدیث (شهرری)

آشنایی با پیشینه و تاریخ دانش‌های گوناگون، بویژه علوم انسانی نقش مهمی در شناخت و بهره‌گیری از آن‌ها دارد .دانش کلام نیز که از زمر علوم اسلامی است از این قاعده برکنار نیست و آشنایی با تاریخ و فرآیند دگرگونی آن در بهره‌گیری از این علم بسیار مفید است .این نوشتار تلاشی است برای آشنایی با ص‌تاریخ کلام امامیه از آغاز تا پایان غیبت صغری‌؛ از این رو ابتدا به تعریف کلام و اصطلاحات مرتبط با آن پرداخته شده است، و آنگاه دیدگاه امامان معصوم دربار این علم و تلاشهای آنان در راستای رشد و تعالی کلام امامیه بررسی شده است و سپس برای بررسی دقیق‌تر تاریخ کلام امامیه این گستر زمانی با در نظر گرفتن سه مؤلف‍ بنیادین - زمان، مذهب و علم - به چهار دوره تقسیم شده است .دوره اول از رحلت رسول اکرم) صلی‌الله علیه و آله (تا شهادت امام زین‌العابدین) علیه‌السلام (را دربر می‌گیرد .در این دوره پس از رحلت رسول گرامی اسلام) صلی‌الله علیه و آله (و رویداد ناگوار سقیفه، شیعه در اقلیت قرار گرفت و تنها در میدان کلام و مناظره بود که می‌توانست از مبانی خود دفاع کند و برحقانیت خود پای بفشرد؛ از این رو از همان ابتدا مسئله بحث و مناظره با تشیع همراه شد .از سویی امیرمؤمنان و دیگر پیشوایان به تبیین آموزه‌های دینی پرداخته و مهم‌ترین مرجع علمی جهان اسلام بودند .با گذشت زمان، فاصله مسلمانان از دستورات اسلام و سیر پیامبر بیش‌تر شد و اختلافات در بین مسلمین پدیدار شد که بحث‌ها و مناظرات کلامی را به دنبال داشت .دوره دوم تاریخ کلام امامیه، روزگار امامت صادقین و امام کاظم علیهم‌السلام، را شامل می‌شود .در اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم هجری با شاخه شاخه شدن علوم اسلامی و شکل‌گیری دانش‌هایی مانند حدیث، تفسیر، فقه، تاریخ و ... کلام نیز به عنوان دانشی مستقل از سایر علوم اسلامی پا به عرصه نهاد و بالندگی و رشد خود را آغاز کرد .امامیه که اکنون با فرقه‌هایی دیگر در میان شیعیان و اهل سنت رو برو بود دراین عرصه از محضر امامان بهره برد و تلاش‌های بسیاری به سامان داد که نتیجه آن پرورش متکلمان بزرگی چون هشام بن حکم، هشام بن سالم، مؤمن الطاق و حمران بن اعین بود .در همین دوران نگارش‌های کلامی نیز آغاز شد و در اندک زمانی متکلمان امامی کتاب‌های بسیاری را تألیف کردند که شامل کتاب‌های ردیه، شرح مجالس مناظرات، توضیح پیرامون مسائل کلامی و گزاره‌های اعتقادی و ... بود.متکلمان امامیه در این دوره در چند جبهه درگیر بودند از سویی فرقه‌هایی چون قدریه، جبریه، جهمیه، خوارج، مرجئه، ... در میان اهل سنت بر اینان می‌تاختند و از سویی کیسانیه، زیدیه، ناووسیه، اسماعیلیه وبرخی فرقه‌های دیگر از میان شیعیان در برابر آنان ایستاده بودند .در این میان شاید مخرب‌تر از همه غلات بودند که خود را به امامان و اصحاب ایشان منتسب می‌کردند .البته باید تلاش‌های معتزلیان و جریان‌های فکری متأثر از نهضت ترجمه را نیز بدان افزود .امامیه در برابر هم‍ این تلاش‌ها به شدت مقاومت کرد و آثار ماندگاری بر جای نهاد که نمون‍ آن را می‌توان در فهرست کتاب‌های نگارش یافته در آن عصر دید.سومین دوره از تاریخ کلام امامیه از شهادت امام کاظم علیه‌السلام شروع شده و تا آغاز غیبت صغری ادامه دارد .آغاز امامت امام رضا علیه‌السلام از سویی با ظهور فرق‍ واقفیه در میان شیعیان همراه بود که جبه‍ دیگری را برای مبارزات کلامی پیش روی متکلمان امامی می‌گشود و از دیگر سو با دوران اوج‌گیری معتزله پس از به قدرت رسیدن مأمون همزمان شده بود .اما امامیان در این دوران نیز کامیاب بودند به گونه‌ای که برخی از بزرگان معتزله و فرقه‌های دیگر به امامیه پیوستند .این مجادلات، مناظرات و اختلاط متکلمان امامی و معتزلی آثار دیگری را هم در پی داشت و آن تأثیرپذیری برخی از متکلمان امامی چون نوبختیان از برخی آرای معتزلی بود .امامیه در این دوره آموخته بود در شرایطی که دسترسی به امام معصوم با محدودیت‌های بسیاری روبرو است به احادیث امامان پیشین و میراث تلاش‌های سلف تکیه کند .علی بن میثم، فضل بن شاذان و یونس بن عبدالرحمن در زمره متکلمان برجست‍ امامی مذهب در این روزگار بودند.عصر غیبت صغری، چهارمین دوره از تاریخ کلام امامیه را شامل می‌شود .غیبت امام دوازدهم) علیه السلام (هر چند برای بسیاری از شیعیان دوران بسیار سختی بود، که از آن به نام ص‌حیرت یاد می‌کنند، اما تلاش‌های بزرگان امامیه مانع از انحراف امامیه و هدر رفتن کوشش‌های دویست و پنجاه سال‍ امامان پیشین شد .حسن بن موسی نوبختی(42کتاب(، اسماعیل بن علی نوبختی(23کتاب(، ابن مملک اصفهانی(6کتاب (و ابن قبه رازی(6 کتاب (از جمله بزرگان امامیه بودند که در این عصر طوفانی پناهگاه شیعیان بوده و با تلاش‌های خود سعی در اثبات امامت ، غیبت و مهدویت امام دوازدهم و حقانیت امامیه نمودند و آثار بسیاری از خود بر جای نهادند .متکلمان امامی با بهره‌گیری از قرآن و سنت و با رویکرد عقلانی در دفاع از آموزه‌ها و باورهای خود و از رهگذر گفت و گوها و مناظرات کلامی و با نگاشتن کتابهای گوناگون، گفتمان کلامی خود را در این سه قرن شکل دادند.

کلام امامیه -- تاریخ -- ازآغاز تا پایان غیبت صغری

اثباتی، اسماعیل

عابدی، احمد

رحمان ستایش، محمد کاظم

ایران

کتابخانه دانشگاه علوم و قرآن حدیث

P،/۳۹۱،پایان‌نامه

محل نگهداری: ۱-۱

نمایه‌سازی قبلی

p

TF

1

a

Y

Y