عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
IR
۱۰-۱۹۵۰۰
فارسی
سبعه سیاره = هفت گنج = سبعه زلالی
[نسخه خطی]
/ از: محمدحسن خوانساری متخلص به زلالی.
خشتی باریک. ۱۳*۲۳سم. ۱۹۰گ. ۱۷بیت.
شامل شش مثنوی از سبعه زلالی می‌باشد، در پایان آخرین صفحه سنه ۱۲۳۴ق. نوشته شده ولی طرز قلم و مرکب الحاقی بودن آن را شواهدی است صادق و طرز خط و کاغذ می‌رساند که در ق ۱۱ق. نگارش یافته.
مولف از دانشمندان ق ۱۰ق. بوده و شاگردی میر محمدباقر داماد را نموده و در این کتاب مکرر به مدح وی و شاه عباس کبیر (۹۹۶-۱۰۳۸ق.) و میرزا حبیب الله صدر پرداخته است.
وفات زلالی در تذکره خوشگو در ۱۰۱۶ق. و در ترجمه ج ۴ تاریخ فرشته، در ۱۰۲۴ق. و در شمع انجمن در ۱۰۳۱ق. ثبت گردیده.
شرح حال زلالی خوانساری و منتخبی از ابیات او در هفت اقلیم، ص ۹۷۲-۷۹۳ م.س. در تذکره نصرآبادی، ۲۳۰-۲۳۴ مرآت الخیال، ص ۷۷، تذکره خوشگو در حرف زاء، شمع انجمن، ص ۱۸۳-۱۸۴ فهرست کتابخانه موزه لندن، ص ۶۷۷-۶۷۸ هن ۱۴۰-۱۴۳ و ترجمه ج ۴ تاریخ فرشته، ص ۱۶۹ نگارش یافته.
نوع خط:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
نسخ.
سمرقندی.
تیماجی نیم‌ضربی.
ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه ۱۵۸۷-۱۵۸۸.
نام هفت مثنوی زلالی به ترتیب این است:
۱. محمود و ایاز که بدین بیت آغاز گردیده:
بنام آنکه محمودش ایاز است/ غمش میخانه ناز و نیاز است
و خود زلالی در اواخر کتاب شماره ابیات آن را در این دو بیت آورده:
شماره یکه تاز این قلمرو/ عدد را طرح داد از هفت خسرو
بهر خسرو که شیرین روکش آمد/ شکر را هشتصد و شصت و شش آمد
و در تذکره نصرآبادی شماره ابیات آن دوهزار و بیست و چهار (۲۰۲۴) ضبط گردیده ولی نسخی از آن که در این کتابخانه موجود است یکی چهار هزار و ششصد و شصت و پنج (۴۶۶۵) و دیگری که از آخر ناقص است سه‌هزار و هفتصد (۳۷۰۰) بیت می‌باشد و این مثنوی، نخستین کتاب سبعه اوست.
۲. حسن گلوسوز که برابر مخزن الاسرار نظامی ساخته شده و نسخه این کتابخانه آن را ندارد و مولف هن نوشته که در کتابخانه آسیاتک سوسیتی موجود و شانزده ورق است و در هر صفحه آن چهارده بیت می‌باشد، بنابر این در حدود چهارصد و چهل بیت خواهد بود و آغاز این کتاب را مختلف نقل کرده‌اند و مولف تذکره نصرآبادی نوشته آغاز آن این بیت است:
بسم الله الرحمن الرحیم/ اره کش تارک دیو رجیم
۳. آذر و سمندر، چنان‌که گذشت نسخه این کتابخانه از آغاز آن برگ‌هائی افتاده و در تذکره نصرآبادی شش بیت از آن نقل گردیده و از این ابیات که نسخه این کتابخانه شامل است نام «آذر و سمندر» استفاده نمی‌شود ولی در تذکره نصرآبادی و منشآت طغرا بدین نام ضبط گردیده و دومین بیت این نسخه می‌رساند که نام آن گل و بلبل باشد:
نامش گل و بلبل است جانم/ گلدسته خامشی دهانم
۴. شعله دیدار که موافق نسخه این کتابخانه ۲۰۳ بیت است. نام کتاب از این بیت وی به دست می‌آید:
ص ۱۸ نه ۱:
این سخن چون نور چشم خامه شد/ شعله دیدار نام نامه شد
و بدین بیت آغاز گردیده:
نام او تاج سر هر نامه/ شعله دیدار هر هنگامه
۵. میخانه که موافق نسخه این کتابخانه (۳۶۸) بیت می‌باشد.
آغاز:
نام او باده سینه میخانه/ دهن هر که هست پیمانه
۶. ذره و خورشید که موافق نسخه این کتابخانه (۲۵۰) بیت است.
آغاز:
سخنم کرد بنامش جاوید/ ذره را جوهر تیغ خورشید
۷. سلیمان‌نامه، این مثنوی موافق نسخه این کتابخانه ۵۸۹ بیت است.
آغاز:
بنام جهانگیر دلهای تنگ/ که آمد سلیمانش یک مور لنگ
ولی زلالی برای آن بر خلاف مثنوی‌های پیشین صریحا نامی نگذارده جز اینکه در ابیات زیرین «نگین سلیمان» دیده می‌شود:
ص ۳۴۳ نه:
بنام کریمی که از دست پیش/ «نگین سلیمان» کند نام خویش
ص ۳۵۰ نه:
بمن ده که کان بدخشان شوم/ عقیق «نگین سلیمان» شوم
ص ۳۵۲ نه:
بیا ساقی آن می که بخشد توان/ «نگین سلیمانست» در خون روان
مندرجات آن:
۱. آذر و سمندر (ص ۱-۷)،
۲. شعله دیدار (ص ۸-۲۰)،
۳. میخانه (ص ۲۲-۳۷ و ۳۱۹-۳۲۴)،
۴. محمود و ایاز (ص ۳۰۹-۳۸۸)،
۵. ذره و خورشید (ص ۳۲۶-۳۴۱)،
۶. سلیمان‌نامه (ص ۳۴۲-۳۸۰).
هفت گنج
سبعه زلالی
۱۰۹۳
ایران
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
20121007
MF
87856
a
Y
