عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
۱۰-۲۲۳۸۹
عربی
حاشیه شرح تجرید
[نسخه خطی]
/ از: جلال‌الدین محمد بن اسعد دوانی
: محمد رحیم قمی متخلص به هجری پسر حاجی فتح الله قاری
، ۱۱۰۳ق.
؛ رقعی. ۱۴*۲۱ سم. ۴۵۱ص. ۱۷س.
علاءالدین علی قوشچی ( -۸۷۹ق) شرحی مزجی بر تجرید العقاید خواجه نصیر طوسی نگاشته که در برابر شرح شمس‌الدین محممود اصفهانی ( -۷۴۹ق) شرح جدید نام گرفته و حاشیه‌های بسیار بر آن نگاشته شده. جلال دوانی ( -۹۰۸ق) خود ۳ حاشیه بر شرح قوشچی نوشته که به ترتیب حاشیه قدیم (جمعی بر حاشیه قدیم دوانی حاشیه نگاشته‌اند و بیشتر این حواشی در ذریعه یاد شده و چون در کنار بسیاری از نسخه‌های این کتاب نام آنها آمده و فقراتی از آنها نقل شده در اینجا بدان‌ها اشاره می‌کنم: ۱. جمال‌الدین محمود سبزواری شاگرد دوانی. مولف دانشمند ذریعه نوشته‌اند که وی حاشیه‌ای بر حاشیه قدیم دوانی تالیف کرده و خود مطابق گفته قزوینی در تتمه امل الآمال وی را شیرازی دانسته‌اند نه سبزواری. (ذریعه، ۶/ ۱۱۶). ۲. محمدباقر حسینی معاصر حر عاملی. ۳. سید حسین آملی مرعشی ( -۱۰۶۴ق) مشهور به سلطان‌العلماء. ۴. عبدالغفار گیلانی شاگرد میرداماد بر طبق نوشته ذریعه. مولف ریاض العلماء نسخه‌ای از آن‌را به خط مصنف نزد خاندان وی در رشت دیده است. مولی عبدالغفار بر الهیات شفا نیز حاشیه نگاشته است. ۵. میرزا عبدالله اصفهانی (افندی) مولف ریاض العلماء ( -۱۱۳۰ق). ۶. مولی عطاء الله رودسری پدر محمد سعید معاصر میرزا عبدالله افندی. ۷. عبدالله یزدی ( -۹۸۱ق) (نسخه‌ای از آن در آستان قدس رضوی، ج ۱، معرفی شده است). ۸. شاه فتح الله شیرازی مولف حاشیه بر حاشیه فیاضیه، جد خاندان سادات شاهی شیراز. ۹. شمس‌الدین گیلانی مشهور به مقدس. ۱۰. محمد بن حسن شیروانی (مولی میرزا) ( -۱۰۹۹ق). در جامع الروات، دو حاشیه از او یاد شده. ۱۱. میر معزالدین مشهدی (اوائل قرن ۱۲ق). ۱۲. میر محمد معصوم حسینی قزوینی ( - ۱۰۹۱ق). ۱۳. قاضی نورالله تستری ( -۱۰۱۹ق) (این حاشیه تنها متعلق به مباحث جواهر شرح تجرید است). ۱۴. حاشیه کمال‌الدین حسین لاری شاگرد ملا جلال دوانی. در ذریعه این حاشیه یاد نشده اما حاشیه کمال‌الدین حسین بن عبدالحق اردبیلی جزء حواشی بر حاشیه دوانی به نقل از کشف الظنون یاد شده در صورتی که حاشیه اردبیلی تنها بر شرح تجرید است و حاجی خلیفه نیز بدین تصریح کرده (چند نسخه از حاشیه اردبیلی در این فهرست معرفی می‌گردد)، نک: ذریعه، ۶/ ۶۷- ۶۹ و کشف الظنون: تجرید، و همین فهرست در ذیل معرفی حاشیه اردبیلی بر شرح تجرید. (ش ۱۷۶۳ و ۱۷۶۲). )، جدید و اجد نام یافته.
1
2
3
(بسمله) قوله فی الحاشیه قیل لم یرد به معینا، اقول مراده بالزیاده فی الجمله الزیاده بوجه ما و ذلک لیس معنی ثالثا کماظنه بل هو جار فی المعنیین الحاصلین بالاضافه اذالزیاده بوجه ما اما علی جمیع من اضیف الیه او مطلقا فذلک تحقیق للزیاده المعتبره فی مفهوم الصیغه مع قطع النظر عن الاضافه... .
انجام نسخه:...نعم لو یجعل الکره...لولم یعد تلک الکره فی عداد الافلاک...بان یتعلق نفس بمجموع الافلاک...و اخری بمجموع الجوزهر و المایل یحرکها الحرکه الشرقیه.
...قد فرغ من تسوید هذا الکتاب المستطاب المسمی بالحاشیه القدیمه عصر یوم السبت من الاسبوع الثالث من الشهر الخامس فی شهر محرم الحرام فی سنه ثلث و ماه فوق الالف من الهجره...ابن حاجی فتح الله قاری محمد رحیم قمی متخلص بهجری.
نوع خط:
نسخ زیبا.
1
2
این نسخه تا قسمتی از فلکیات است.
بر کنار صفحات نیمه اول نسخه حاشیه‌هایی است با نشان «ج- ل» (مخفف جلال یا جمال)، نور (گویا مقصود قاضی نورالله است) «میرم» (شاهد رمز میرداماد) «جمالک» محمود (یا) خواجه جمال‌الدین محمود و ملا جلال استرآبادی و نیز حاشیه‌هایی از مولف.
3
یادداشت و مهر فرهاد میرزا و یادداشت‌هایی دیگر بر پشت نخستین برگ موجود است.
ماخذ فهرست: مجلد سوم، صفحه ۲۳۱۳- ۲۳۱۵.
نک: کشف الظنون، تجرید؛ ذریعه، 6/ 67- 69؛ فهرست نسخ عربی برلین، ش 1727- 1729، دانشگاه، 3/ 232- 233؛ آستان قدس، 1/ 112؛ کلام و حکمت، 4/ 503- 504.
کتابی که اینک در کار معرفی آن هستیم حاشیه قدیم دوانی است. در فهرست نسخ عربی برلین و فهرست آستان قدس و دانشگاه، این حاشیه، حاشیه قدیم دوانی شناخته شده و در نخستین برگ یکی از نسخ ما که متعلق به کتابخانه مجلسی دوم بوده و مهر آن کتابخانه را دارد بدین نکته تصریح شده و علاوه بر اینها وجود حاشیه‌هایی که متعلق به حاشیه قدیم هستند مانند حاشیه جلال استرآبادی، جمال‌الدین محمود شیرازی (یا سبزواری)، قاضی نورالله شوشتری و کمال لاری بر کنار نسخ ما خود قرینه‌ای دیگر است. در فهرست آستان قدس، 1/ 112، نسخه‌ای از این کتاب به عنوان حاشیه دوم دوانی معرفی گردیده اما در ج 4 چند نسخه دیگر به عنوان حاشیه قدیم معرفی و یاد آوری شده است که در ج 1، این کتاب به اشتباه حاشیه دوم معرفی گردیده. در فهرست کتابخانه برلین نیز نسخه‌ای از این کتاب معرفی شده. حواشی دوانی تا فصل اول از مقصد دوم ( =اجسام) بیشتر نیست. کمال لاری که شاگرد دوانی بوده تعلیقات استاد را تا مبحث مزاج ادامه داده و تعلیقات خود را متمم اثر استاد ساخته. این متمم در برخی از نسخ و از جمله نسخه برلین، آستان قدس، و دانشگاه، وجود دارد.
۱۷۵۲
ایران
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
20121002
MF
87856
a
Y
