عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
IR
۱۰-۱۹۴۱۰
فارسی
دیوان شهاب ترشیزی
[نسخه خطی]
/ از: میرزا عبدالله بن حبیب‌الله ترشیزی متخلص به شهاب.
اشرف نامی.
۱۲۳۰ق.
وزیری. ۱۵*۲۴/۵سم. ۲۶۹گ. ۱۵بیت.
بر حسب خواست شاهزاده کامران (ظاهرا مراد پسر شاه محمود درانی است)، مشتمل بر بخش‌های چهارگانه مذکور می‌باشد و در ح ۷۵۰۰ بیت است.
مولف که ملازمت شاهزاده محمود درانی (۱۲۲۴-۱۲۴۵ق.) را در هنگام شاهزادگی داشته بنابر خواست وی نسخه‌ای از دیوان خود را در سال ۱۲۰۶ق. به ترتیبی که زیر این سطرها نگارش می‌یابد، مرتب نموده و دیباچه‌ای به نثر بر آن نگاشته، و در آن بدان تاریخ تصریح کرده ولی به قرینه اینکه در ص ۳۰۷ و ۳۰۸ نسخه ماده تاریخ بنای مسجدی در تربت در ۱۲۰۹ق. و تاریخ وفات یکی از مردان معاصر شاعر در ۱۲۱۴ق. می‌باشد معلوم می‌شود که پس از نظم و ترتیب بر آن اضافاتی کرده و نسخه این کتابخانه که از روی نسخه اصل نوشته شده شامل آن افزودگی‌ها است.
راوی گروسی در انجمن چهارم انجمن خاقان و هدایت در مجمع الفصحا (۲/ ۲۵۳-۲۶۱) او را معرفی و از دیوانش انتخاب‌هائی کرده‌اند و راوی مرگش را در ۱۲۱۵ق. ضبط کرده است. این ابیات را که شهاب در معرفی خویشتن سروده (ص ۱۸۶ نسخه) در اینجا می‌آوریم:
اگر سخن بمیان آورم ز علم نجوم/ بروزگار نیابی مرا عدیل و نظیر
وگر سفینه اشعار خویش بگشایم/ به بحر رشک شود غوطه‌ور روان ظهیر
وگر بخامه صورتگری گشایم دست/ کنم بر آب روان عقل و روح را تصویر
وگر قلم بکف آرم پی نوشتن خط/ فتد باوج فلک خامه از انامل تیر
ولی چه حاصل از اینها که از زبونی بخت/ کسی نمیخرد این جمله را به نیم شعیر
نوع خط:
تزئینات نسخه:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
نستعلیق خوب.
دارای سرلوحی زیبا است و بدین عبارات شروع شده: «حمد و سپاس از خارج از مقیاس سزاوار آن یگانه بی‌همتاست که به حکم». تمام برگ‌ها مجدول به اکلیل و لاجورد است.
بخارائی.
تیماجی.
1
دو برگ نخستین نسخه از کتابی دیگر می‌باشد و از این نسخه نیست. یادداشت‌هایی که پشت صفحه نخستین نسخه کنونی بوده محو گردیده است و برگ اصل نسخه بدین عبارات شروع می‌شود: «ناطقه فصحای سحبان آئین در مبحث تعداد آثار حکمتش زبان بسته و لال» است.
ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه ۱۵۲۸-۱۵۳۰.
شاعر دیوان خود را به چهار قسم تقسیم نموده: ۱. قصائد در توحید و نعت و منقبت و مدائح سلاطین، ۲. قصائد در مدح امرا و صدور و اعاظم، ۳. مقطعات مشتمل بر ماده تاریخ‌ها و مدائح مختصره، ۴. اهاجی و هزلیات. رباعی‌هایی که موضوع آنها یکی از اقسام چهارگانه بوده، در ضمن همان قسم گذارده شده.
راوی گروسی گوید دیوان قصائد و مثنوی و رباعی و قطعه وی در حدود بیست هزار بیت می‌شود ولی چنان‌که گفتیم نسخه این کتابخانه که از روی نسخه اصل نگارش یافته در ح ۷۵۰۰ بیت می‌باشد و چنان‌که در دیباچه تصریح گردیده پاره‌ای از قصائد و قطعات و رباعیات در این نسخه گذارده نشده، بنابر بیان راوی ۱۲۵۰۰ بیت دیگر شعر خواهد داشت. مثنوی‌های شهاب که در مقدمه دیوان خود به آنها تصریح نموده: ۱. خسرو شیرین، ۲. یوسف زلیخا، ۳. بهرام نامه، ۴. تذکره الشعرا، ۵. عقد گهر (در نجوم)، ۶. مرادنامه (در ذکر وقایع علی‌مراد خان زند است)، ۷. تذکره الوزرا، ۸. تاریخ مجدول می‌باشد و خود در آنجا تذکر داده که شش کتاب اول به نظم و دو کتاب اخیر به نثر و کتاب ۴ و ۶ و ۷ و ۸ در هنگام نگارش مقدمه (در ۱۲۰۶ق.) ناتمام بوده و تاکنون نگارنده به زیارت کتاب‌های نامبرده مشرف نگشته و خسرو شیرین وی در موزه لندن موجود است.
این شاعر را با شهاب اصفهانی که نیز در میان ق ۱۳ق. زندگانی می‌نموده و در ۲/ ۶۱۹ سپهسالار، معرفی کرده‌ایم نباید اشتباه نمود.
۱۰۰۵
ایران
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
20120926
MF
87856
a
Y
