عنوان

حاشیه حاشیه شرح تجرید

۱۰-۲۴۱۲۲

عربی

حاشیه حاشیه شرح تجرید

[نسخه خطی]

/ از: محمد مسیح فسایی مسیحا ( - ۱۱۲۷ق.)

؛ رقعی. ۹/۵*۱۷سم. ۳۴۴ص. ۱۴س.

1

1

2

2

نحمدک یا من هو لسلوک مقاصد التجرید نصیر قال المصنف ان المقصد الثالث الصانع ... انما عنونه به دون اثبات الواجب کما هو الشایع لان البرهان انما یقام علی وجوده تعالی من حیث هو مبداء و عله لسلسله المصنوعات و بالجمله وجوده الرابطی لا الحقیقی ... .

آغاز ص دوم: هی سلسله المصنوعات ... قوله و صفاته عطف علی الصانع ای و فی اثبات صفاته ... .

... و یرد علی الدفع ایضاما اوردناه علی ذلک الجواب من عدم کفایه ... فبعد التامل فی المقام و الاحاطه باطراف الکلام یظهران الدست للمعتزله فتامل.

انجام ص اول: ... التی علقها العلامه الخفری علی المقصد الثالث من الشرح الجدید للتجرید.

ملا مسیحا پسر مولی اسماعیل فدشکویی (از دهستان شیبکوه زاهدان فسا) دانشمند کلامی پایان یافته عهد صفوی و از شاگردان به نام آقا حسین خوانساری ( - ۱۰۷۶ق.) بوده است.

نسخه‌ای است که در زندگی مولف و به خط نسخ و ثلث کتابت شده.

تزئینات متن:

تزئینات جلد:

نخستین برگ سرلوحی دارد که با شنگرف و زنگار نقاشی ساده و متوسطی دارد.

تیماجی قرمز عطف دامن دار.

1

2

1

1

بر کنار نخستین برگ‌های آن تعلیقاتی از مصنف دیده می‌شود که زیر آن نوشته شده «منه مد ظله السامی».

در کنار ص ۲۴ حاشیه‌ای است از مصنف با امضا «منه عفی عنه» که به خط کاتب نیست و چنان که زیر آن نوشته‌اند خط مصنف است. در ص۶۰-۶۱ حاشیه‌ای است بدون امضا. بر گوشه برخی از صفحات علامت تصحیح دیده می‌شود.

روی یک برگ اضافی آغاز نسخه یک قطعه از اشعار عربی مسیحا ثبت و بالای آن نوشته شده: «للعالم الکامل و الفاضل الباذل و العلامه المحقق آخند مسیحا ادام الله ظله».

بر پشت نخستین برگ نسخه یادداشتی است به عربی از «شفیع بن اسماعیل محمد فسوی» که نسخه را نویسانیده و از مولف پس از تجلیل چنین یاد کرده «مولانا مسیحا محمداء فسوی مدظله السامی» زیر همین یادداشت این نوشته دیده می‌شود «من الفقیر الی عفور به الباری ابن جمال الدین محمد طاب ثراه محمد انیس الخوانساری» روی همین برگ رباعیی از محمد قلی سلیم دیده می‌شود.

(مربوط به پدیدآور): نصرآبادی تاریخ در گذشت او را ۱۱۱۵ق. و صاحب فارس نامه ناصری (به نقل مولف سخن سرایان فارس) ۱۱۲۷ق. ثبت کرده ولی نوشته نصر آبادی دور از صواب به نظر می‌رسد زیرا مولف تذکره حزین که به نوشته خود او (تذکره حزین چاپ دوم) در ۱۱۰۳ق. تولد یافته و پس از رفتن مسیحا با سمت شیخ الاسلامی به شیراز او نیز به شیراز رفته و در شیراز ۴ سال از او استفاده کرده و منطق و هیئت و فلسفه را نزد وی آموخته و در نظر استاد بدان پایه بوده که استاد از غیبتش ابراز ملامت می‌کرده. حال اگر درگذشت مسیحا را در ۱۱۱۵ق. فرض کنیم لازمه‌اش آن است که مولف تذکره حزین که در ۱۱۱۵ق. پسری ۱۲ سال بوده در سن ۸ سالگی یا کمتر برای تکمیل تحصیلات از اصفهان به شیراز رفته و در آنجا نیز کمتر از ۱۲ سالگی به مقامی بلند از دانش رسیده بود که استاد را «بدون حضور او سخن گفتن بی‌حلاوت بوده» (تذکره حزین٬ چاپ ۲٬ ص۱۳) و این نه تنها مستبعد است مخالف است با سرگذشتی که حزین خود د ر تاریخ خود نگاشته. وی در ضمن ترجمه خویش آرد: «در سن ۸ سالگی والد قرائت نموده پس والد علامه خود به تعلیم من پرداخت شرح جامی بر کافیه در خدمت ایشان خواندم ». پس وی در ۱۰ سالگی از تجوید قرآن فراغت یافته و در خدمت پدر به فراگرفتن مقدمات آغاز کرده. آنچه از بقیه سرگذشت او که خود در تاریخ حزین آورده (از ص۹-۵۸) فهمیده می‌شود آن است که «وی پس از ۱۰ سالگی که مطابق است با ۱۱۱۳ق. و پس از مدتی تحصیل در اصفهان به همراهی پدر به گیلان رفته و پیش از بازگشت از گیلان باز چندی دیگر در اصفهان توقف و سپس به شیراز رفته (و پس از عزیمت به شیراز به درجات عالی دانش رسیده و درس خوانده و پس از درگذشت او و پس از سفرهای مکرر به اطراف بازگشته ...» پس این نکته مسلم است که مسیحا سال‌ها پس از ۱۱۱۵ق. زنده بوده و از این لحاظ حق با مولف فارس‌نامه است نه نصرآبادی. اما نکته آن است که نمی‌توان کاملا با مولف فارس نامه موافقت کرد و نمی‌توان تاریخ درگذشت او را ۱۱۲۷ق. و سال‌ها پس از ۱۱۱۵ق. درگذشته. در این میان تاریخ ۱۱۳۰ق. که مولف محترم ذریعه به نقل از تذکره و تاریخ حزین نقل کرده‌اند بسیار شگفت انگیز است زیرا حزین اساسا تاریخی ثبت نکرده و ۱۱۳۰ق. خود دلیلی ندارد.

ماخذ فهرست: مجلد سوم، صفحه ۲۳۰۲ - ۲۳۰۳.

نک: اعیان الشیعه ۴۵/ ۳۴۴؛ تاریخ حزین چ ۳،۳۳-۳۴؛ تذکره حزین ۲/ ۱۳؛ نجوم السماء ۱۹۵-۲۰۱؛ ریحانه الادب ۴/ ۲۷؛ سخن سرایان فارس ۴/ ۱۰۱۸-۱۰۲۲؛ دانشگاه ۴/۵ و ۳/ ۱۳۳؛ ذریعه ۱/ ۱۰۹؛ فرهنگ سخنوران ٬ معنی فسایی؛ تذکره نصرآبادی ص۱۷۴؛ سفینه خوشگو و شمع انجمن.

حاشیه بر حاشیه خفری.

شیخ علی حزین که خود یکی از شاگردان او بوده و ترجمه او را د رتذکره آورده و او را بسیار ستوده از آثار او جز رساله‌ای در قصر و اتمام اشعار عربی و فارسی و نامه‌ها ومنشات او یاد نکرده . در دیگر مراجع نیز که ترجمه مسیحا آمده مولفات دیگر او یاد نشده تنها در اعیان الشیعه از حاشیه او بر حواشی خفری و در ذریعه آستان قدس ۴/ ۵ و دانشگاه ۳/ ۱۳۳، رساله اثبات الواجب او یاد شده. حاشیه مسیحا بر شرح تجرید قوشچی (جواهر و اعراض) به جز حاشیه‌ای است که بر حاشیه خفری بر الهیات آن شرح دارد و از حاشیه جواهر و اعراض او نسخه‌ای در این فهرست معرفی می‌گردد. کتابی که اکنون در کار معرفی آن هستیم تعلیقات مسیحا است بر حواشی خفری این حواشی از آغاز مقصد ثالث (الهیات) است تا اواخر مبحث قدره ( = نخستین مسئله از فصل دوم) و نزدیک به روش تعلیقات آقا جمال خوانساری تالیف شده و همانند او در بیشتر مسائل٬ عبارت میرزا ابراهیم فرزند صدر المتالهین را نقل ورد کرده با این فرق که برخلاف آقا جمال که با تجلیل از او یاد می‌کند و پس از ذکر او به عنوان الفاضل المعاصر جمله «دام ظله العالی» یا «سلمه الله» می‌آورد فسایی او را با عنوان بعض الفضلاء یاد می‌کند بدون هیچ گونه تجلیل یا احترام و گاه نیز او را نفهمیدن منسوب می‌دارد. در مسئله حدوث و قدم در رد پایان آن گفته است: «این قسمت را می‌توان رساله‌ای جداگانه قرار داد». از صدرالمتالهین و حواشی فخری (فخرالدین سماکی حسینی ) ولاهیجی نقل کرده است.

ایران

کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی

20121029

MF

87856

a

Y