عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
IR
۱۰-۱۹۳۷۶
فارسی
دیوان حمید همدانی
[نسخه خطی]
۱۱۲۸ق.
وزیری. ۱۷*۲۸سم. ۹۵گ. ۱۰ بیت.
بنابراین در هنگام تالیف تذکره نصرآبادی (در سال‌های ۱۰۸۳-۱۰۹۲ق.) اوائل جوانی شاعر بوده و شاید نسخه این کتابخانه که در ۱۱۲۸ق. نوشته شده در زمان حیات شاعر نگارش یافته باشد.
اصل دیوان در ح ۱۵۷۰ بیت است.
1
اگر قهرت فرو ریزد ز هم بنیاد افسرها/ شود آتش فشان بر فرق شاهان آب گوهرها
مولف از سبک اشعار و دیوانش معلوم می‌شود که از شعرای دوره صفوی و امامی مذهب بوده، در مآخذ و تذکره‌هایی که در دست نگارنده می‌باشد به نام و آثار شاعر حمید تخلص دست نیافتم جز در ص ۱۹۲ تذکره نصرآبادی تذکره نصرآبادی که گوید: «حمید ای همدانی از نجبای آن ولایت است، در تحصیل کمال سعی وافی بعمل آورده، در این اوقات بفکر شعر افتاده، این بیت از او است:
هزار گل دمد از خاک در مقابل تو/ توهم ز جوهر خاکی کجاست حاصل تو
بدبختانه اشعار ردیف واو از این نسخه دیوان افتاده و این بیت اگر جزء دیوان بوده از میان رفته است. ولی این بیت که همدانی بودن حمید را می‌رساند در ص ۳۰ وجود دارد:
حمید این همدانی که بینی و این خلق/ بود هشت و لیکن بهشت شداد است
نویسنده از خود نام نبرده.
نوع خط:
تزئینات نسخه:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
شکسته نستعلیق خوب نگارش یافته.
همه برگ‌ها مجدول به طلا و لاجورد و شنگرف گردیده و حواشی بسیاری از آنها به طرزی خاص با رنگ‌های گوناگون نقاشی ظریف شده.
دولت آبادی.
تیماجی.
ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه ۱۵۰۷-۱۵۰۸.
از مندرجات دیوان حمید چنین استفاده می‌شود که شاعری عاشق پیشه و درویش مسلک و امامی مذهب بوده و غزلیات دیوان لسان الغیب حافظ شیرازی را سرمشق قرار داده و بیشتر از غزلیات خود را به همان وزن و قافیه ساخته و شاید بتوان گفت که از شعرای غزل سرای خوب ق ۱۱ق. ایران حمید می‌باشد و نگارنده را گمان این است که حمید نام محبوب شاعر بوده نه نام خود وی.
فردهای زیرین را برای نشان دادن طرز فکر و برهان گفته‌های خود از دیوان وی در اینجا می‌آوریم.
ص ۲۱
حمید از جاده افتادگی بیرون قدم مگذار/ بغیر از خاکساری هر چه هست از وضع ما دور است
ص ۲۸
دل یکی مهر یکی عشق یکی حسن یکیست/ دلرباینده نگاه تو بصد رنگ چراست
ص ۳۰
آنزمان مست شوم از کرم دوست حمید/ که می مرحمت از ساقی کوثر گیرم
ص ۳۸
گر شوی خاک درین راه چنان باش حمید/ کز تو بر هیچ دلی گرد کدورت نرسد
ص ۴۴
بر تو حمید فرصت هرگز کسی نیابد/ تا از فتادگیها بر خود حصار داری
ص ۵۱
هرگز نکرده است کسی بد بمن حمید/ در عالم آنچه دیده‌ام از خویش دیده‌ام
ص ۵۵
آبی که خضر یافت ازو عمر جاودان/ آن آب نیست آب بقا بلکه آبروست
ص ۶۰
بامیدی که نهد بر سر من پای حمید/ میشوم خاک که بازیچه طفلان خاکست
ص ۶۴
حمید اندیشه کن خاصیت تیر قضا دارد/ از آن آهی که ما را از دل غمناک برخیزد
ص ۸۰
ای که کرده جان نثار راه جانان غم مخور/ می‌دهند آخر ترا اجر شهیدان غم مخور
ص ۱۲۰
گشت در مسلخ عشق عاقبت کار حمید/ شرحه شرحه دلم از دست بت قصابی
ص ۱۳۰
باز از نو بسر افتاد هوای دگری/ آشیان مرغ دلم بست بجای دگری
ص ۱۳۵
شد حمید از عشق شوخی صاحب طرز سخن/ بلبل ما خوشنوا از خوبی گلزار شد
ص ۱۵۸
یک شب هجر تو را هرکه بسر برد و نمرد/ چون بماند شب دیگر دل دیگر دارد
با حذر باش حمید از شرر آه دلم/ شمع من روشنی از محفل دیگر دارد
نسخه دیگری از دیوان حمید را در کتابخانه‌ای سراغ ندارم.
این نسخه شامل غزلیات و رباعیات و فردهایی از حمید می‌باشد. قصیده‌ای در مدح حضرت مولی امیرالمومنین علی (ع) محمدتقی نام انشاء و به خط خود نوشته و ص ۵۶-۵۹ و ۶۲ و ۶۳ و ۷۲ و ۷۳ نسخه شامل آن است بدین بیت شروع می‌شود (ص ۶۲ نسخه):
دیگر در آتش است دل من سپندوار/ وقت است کرم‌گر جهم از جای چون شرار
و ظاهر این است که تمام نسخه به خط همین محمدتقی است (شاید که این شاعر محمدتقی مازندرانی معاصر نصرآبادی باشد که در ۱۱۰ تذکره وی نامبرده شده و گوید ملازم پادشاه حیدرآباد است)، در حاشیه ص ۹، ۴۴، ۵۰ (و متن ص ۱۶۶، ۱۷۲ اشعاری از صالحی تخلصی که به قرینه ترکی بودن اشعار نگارش یافته در حاشیه از شعرای ترک نژاد بوده، نگاشته شده و شاید خط خود صالحی باشد و در ص ۱۷۳ غزلی از مینای شاعر و پس از آن بر شش برگ از هشت برگ کاغذ فرنگی که به این نسخه الحاق گردیده اشعاری از جامی و حافظ و غیره (ص ۱۷۴-۱۸۴ نسخه) نگارش یافته است.
۹۷۳
ایران
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
20120918
MF
87856
a
Y
