عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
IR
۱۰-۱۹۳۷۴
فارسی
دیوان یا کلیات حزین
[نسخه خطی]
/ از: محمدعلی اصفهانی متخلص به حزین.
۱۲۲۸ق.
وزیری. ۱۷*۲۷سم. ۱۳۴گ. ۲۵ بیت.
نویسنده غلط نویسی به فرمان بندت امید بیکیان در شهر مرادآباد هند نوشته. شامل قصائد و مقطعات و مثنویات.
مولف در اصفهان در ۱۱۰۳ق. بدین جهان پای گذارده و در ۱۱۸۰ق. (چنان‌که در فهرست کتابخانه موزه لندن، هن و شم آمده) یا ۱۱۸۱ق. که در تحفه العالم و مرآت الاحوال است در بنارس رخت به سرای جاودانی بربست.
نوع خط:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
نستعلیق.
سمرقندی.
مقوائی.
ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه ۱۵۰۴-۱۵۰۶.
مندرجات نسخه را در اینجا شرح می‌دهم:
۱. قصائد مشتمل بر توحید و نعت و مدائح در ۲۱۵۰ بیت تقریبا.
آغاز:
غیر نفی غیرت یکتای بی همتاستی/ نقش لا در چشم وحدت بین من الاستی
۲. مثنوی در وصف حضرت پیغمبر (ص) در ۵۶ بیت.
آغاز:
این ابر تری که خامه انگیخت/ در جیب جهان در عدن ریخت
۳. مقطعات شامل ماده تاریخ‌ها و مواعظ و مراثی و مکاتیب نظمی شاعر در ح ۱۱۰۰ بیت.
آغاز:
یا خاتم النبیین غمخوار عالمی تو/ پیش تو چون بنالم از جور آسمانی
۴. صفیر دل.
این مثنوی به مقدمه نثری مختصری شروع شده و در ح ۶۷۰ بیت می‌باشد.
آغاز: بسمله الحمد فی الاخره و الاولی.
خدایا دلی ده حقیقت شناس/ زبانی سزاوار حمد و سپاس
انجام:
نی سوده تاریخ اتمام یافت/ قلم با صفیر دل انجام یافت
و مصراع اخیر که موید نام مثنوی نیز می‌باشد تاریخ انشاء آن را در ۱۱۷۲ق. معین می‌کند و گذشته از این ۱۲ بیت بیش از این شاعر هفتاد سالگی خود را تصریح نموده:
سرآمد ز عمر تو هفتاد سال/ نیاسود کلک و زبانت زقال
۵. حدیقه ثانی.
این مثنوی را حزین برابر حدیقه سنائی انشاء نموده و تا آنجا که نگارنده جستجو کرد نامی برای آن نیافت جز اینکه در اوائل کتاب (ص ۱۴۵ نسخه) گوید:
عندلیب قلم ز طبع حزین/ طلبیدی حدیقه دومین
۶. مطمح الانظار.
این مثنوی برابر مخزن الاسرار نظامی ساخته شده و نسخه این کتابخانه ناتمام است و بیش از ۱۱۲ بیت ندارد.
در هفت آسمان نیز تذکر داده شده که نسخه‌ای از مثنویات حزین که در کتابخانه دهلی و کلکته وجود دارد از هر یکی ورقی پیش نیست، چنانچه از این نسخه همین دو ورق دیباچه است که در حمد و نعت می‌باشد.
آغاز:
ای دل افسرده خروشت کجاست/ خامشی از زمزمه جوشت کجاست
۷. فرهنگ‌نامه.
این مثنوی در ح ۳۵۰ بیت می‌باشد.
آغاز:
بنام نگارنده هست و بود/ فرازنده این رواق کبود
۸. تذکارات العاشقین.
این مثنوی بر وزن لیلی مجنون است و ریو آن را بدین نام ثبت نموده، در این مثنوی اشعار عربی گذارده شده و در ح ۱۴۰۰ بیت می‌باشد.
آغاز:
کل ما فی الوجود لیس سواه/ وحده لا اله الا الله
۹. خرابات.
این مثنوی (نسخه این کتابخانه) در ح ۴۷۰ بیت می‌باشد.
آغاز:
ثناهاست پیر خرابات را/ که شست از دلم لوث طامات را
انجام:
خرابات ما فیض بنیاد باد/ خراباتیانرا روان شاد باد
۱۰. چمن و انجمن.
ریو این مثنوی را بدین نام معرفی کرده و نسخه این کتابخانه در ح ۳۰۰ بیت می‌باشد و ظاهرا این نام از بیت نخستین نسخه به دست آمده است.
آغاز:
بنام آنکه آذر را چمن ساخت/ دل دوزخ شرر را انجمن ساخت
و چنان‌که در اواخر آن تصریح گردیده شاعر در هنگام انشاء آن چهل ساله بوده (ص ۲۵۴ نسخه):
چل سال ز عمر بیوفا رفت/ تن ماند ز جنبش و قوی رفت
بنابراین در ۱۱۴۳ق. یا سی و هفت سال پیش از مرگ شاعر انشاء شده.
آغاز: ساقی ز می موحدانه/ ظلمت بر شرک از میانه
سراج‌الدین علی خان آرزو بسیاری از اشعار غلط حزین را در کتابی به نام تنبیه الغافلین گردآورده است.
۹۷۱
ایران
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
MF
87856
a
Y
