عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
۱۰-۲۳۰۹۱
عربی
شرح نجات
[نسخه خطی]
/ از: فخرالدین محمد اسفرایینی نیشابوری.
عبدالکریم پسر هادی قزوینی.
، ۱۳۱۸ ق. کاتب تاریخ کتابت و نام خود را در زیر نسخه شرح اثبات الواجب رقم کرده.
؛ وزیری کوچک. ۵/۱۵*۵/۲۲ سم. ۵۸۳ ص. (با احتساب صفحات سفید و اضافی میان نسخه ها)، صفحات هر یک از رساله های موجود در دفتر، جداگانه شماره گذاری شده. بدین کونه: (رساله اول ۱۷۵-۱، رساله دوم۲۰۸-۱، رساله سوم ۱۵۷-۱، رساله چهارم ۳۱-۱) ۲۰ س.
در این نسخه همه جا به جای «التفسیر» «الشرح» دیده می شود.
1
1
1
2
1
2
1
2
سبحان من لا یعرف حق معرفته الا بالعجز عن معرفته... اما بعد فقدالتمس منی واحد من خلص اخوانی ان املی علیه شرح کتاب النجاه للشیخ الرئیس قدس الله روحه فاحجمت عن مطلوبه لمعرفتی بقصور نفسی عن بلوغه فلم یزدابائی عنده الا الحاحا فاجبت ملتمسه... و رتبته علی ثلثه اقسام کما رتبه صاحب الکتاب... ( از اینجا سخن شیخ است در دیباچه نجات. اما در نسخه ش ۱/ ۱۸۴۰ کاتب توجه نداشته و بدون آنکه «قال الشیخ» در آغاز آن گذارد آن را در دنبال دیباچه شارح آورده. الالهی علی ابین وجه واوجزه و اذکر فیه حال المعاد... فبدأت بایراد الکفایه من المنطق.
آغاز طبیعی: المقاله الاولی فی الطبیعیات من کتاب النجاه الفصل الاول فی بیان موضوع هذا العلم قال الشیخ المقاله... الی قوله و السکونات، التفسیر ههنا ابحاث البحث الاول فی تعریف العلم الطبیعی العلم اما ان یکون علما بما یکون لقدرتنا و اختیارنا فیه... و اما ان یکون... .
آغاز الهی: قال الشیخ المقاله الاولی من الالهیات... التفسیر المقصود من اثبات موضوع العلم الالهی قد عرفت انقسام العلوم الی الثلث... و قد عرفت ان کل واحد من العلوم الطبیعی و الریاضی یبحث عن حال بعض الموجودات فالعلم الالهی یبحث عن احوال الموجود من حیث هو موجود و یدل علیه و جهان... .
... و ان جمیع ما سنه و شرعه فهو من عنده الله اوجاه الله علی لسان الملک قوله و یکون الفایده فی العبادات... معناه ان الفایده فی العبادات بقاء الشریعه فیمابین الناس و فایده بقاء الشریعه و بلوغ الانسان و قربهم فی المعاد الی الله تعالی به تزکیه النفوس فهذا آخر شرح الکتاب.
آغاز نسخه: سبحان من لا یعرف... التفسیر قال الامام الاجل... فخرالمله والدین و قطب الاسلام و المسلمین بقیه المحققین محمد بن علی بن ابی نصر الاسفراینی ثم النیشابوری ادام الله فضائله هنا مباحث الاول فی تقسیم العلوم الحکمیه...، المقاله الثانیه من الاهیات قال الشیخ ان الواجب الوجود و هو الموجود الذی... الشرح یریدان یذکر تعریف الواجب... .
انجام نسخه: ... فهذا آخر شرح الکتاب.
الفصل الحادیعشر فی الزمان و فیه مسائل... فی ان الزمان مقدار الحرکه... .
... فهکذاینبغی ان یفهم قولنا الاشخاص الماضیه غیر متناهیه.
نوع خط:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
شکسته نستعلیق.
شکری رنگ.
تیماج قرمز برگردان دار ( بدون مقوا).
1
1
1
1
تنها مقاله دوم الهیات و شرح ۳ فصل از طبیعی است، اما دیباچه کتاب در آغاز آن نهاده شده.
این دفتر در کتابخانه تنکابنی بوده و بر پشت نخستین برگ آن فهرست نسخه های مذکور نوشته شده.
پس از یک صفحه سفید (ص ۱۴۸-۱۷۶ ). شرح فصل ۱۱-۱۳ از مقاله دوم بخش طبیعی در زمان، مکان، نهایه و لانهایه نوشته شده.
بر بالای نخستین صفحه نسخه به قلم قرمز نوشته شده: «شرح محقق نیشابوری بر کتاب نجات شیخ رئیس ابی علی سینا».
نک: ذریعه، ۱۳/ ۱۰۰؛ کشف الظنون، مهدوی، ص ۲۴۰؛ قنواتی، ۹۸-۹۹؛ ذیل کشف الظنون چ فلوگل ص ۲۵۱،۱۲۵،۶۸.
فهرست ماخذ: مجلد سوم، صفحه ۲۵۱۵-۲۵۱۸
شرح است بر نجات شیخ الرئیس. در برخی از نسخه ها نام و نسب وی چنین است: « فخرالدین محمدبن علی بن ابی نصر ...» وی گویا همان فخرالدین محمد بن ایلاقی نیشابوری اسفراینی است که فصول ایلاقی را در ۷۵۰ ق تألیف کرده و اگر چنین باشد او را از شاگردان فخر رازی ( -۶۰۶ ق.) نمی توان دانست، اما صاحب ذریعه گوید: او ظاهرآ از شاگردان رازی است » اما مدرکی یاد نکرده. نسبت شرح نجات به فخر رازی نیز گویا ناشی از تشابه لقب و نام این دو دانشمند است اما تاکنون ندیده ام که رازی را نیشابوری بخوانند.
در ذریعه از شرح نجات صدرالمتألهین نیز یاد شده به نقل از فهرست کتابخانه سلطان محمد فاتح ( ذریعه، ۱۳/ ۱۰۰). گویا منظور صاحب ذریعه فهرستی است که فلوگل در ذیل کشف الظنون آورده، زیرا فلوگل در فهرست کتب کتابخانه مزبور از یک نسخه شرح نجات شیرازی یاد کرده اما فلوگل به نام این شیرازی، تصریح نکرده (ذیل کشف الظنون فلوگل، ص ۶۷). در ضمن فهرست چند کتابخانه دیگر که در ذیل کشف الظنون چاپ فلوگل موجود است، از شرح شیرازی یا شرح علامه شیرازی بر نجات یاد شده، بدون تصریح به نام شارح. (ص ۱۲۵ و ۲۵۱ ذیل مذکور دیده شود ).
نیشابوری بر تمام نجات (منطق، طبیعی و الهی) شرح نگاشته و تمام عبارات نجات را در شرح خود آورده، فقراتی که از نجات با عنوان «قال الشیخ» می آورد غالبا معادل یک یا چند صفحه از نجات چاپ ۱۳۳۱ ق مصر (به کوشش صبری کردی) است. البته در برخی از نسخه ها کاتب از آوردن تمام فقره ای که شارح آورده خودداری و به نقل نخستین و آخرین کلمه و یا جمله فقره مذکور ( با افزودن الی قوله در اخیر )، بسنده کرده (نسخه ش ۱۸۷۱ این فهرست).عنوان های این شرح «قال الشیخ» و «التفسیر» است.
مرحوم تنکابنی در آغاز شرح اثبات الواجب بالای صفحه چنین نویسد: «المولی حسین الاردبیلی شارح رساله اثبات الواجب للمحقق الدوانی کان تلمیذا و کان وفاته سنه ۹۵۰ علی ما ذکر فی کشف الظنون» (در نقل تاریخ در گذشت اردبیلی وی اشتباه کرده). زیرا یادداشت تنکابنی یادداشتی از اسدالله منجم دیده می شود. به نوشته کاتب دفتر، این نسخه با یک واسطه از نسخه اصل رونویس شده.
شفاء (ترجمه و شرح...)
شرح اثبات الواجب
شرح اشارات=حل مشکلات الاشارات
/ حسین بن عبدالحق الهی اردبیلی ( -۹۴۰ ق.)
/ خواجه نصیرالدین طوسی ( -۶۷۲ ق.)
(ص ۱۷۹-۳۸۶)
( ص۳۹۲-۵۴۹)
( ص۵۵۳-۵۸۳)
۱۸۴۰
/
۱
ایران
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
20120924
MF
87856
a
Y
