عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
۱۰-۲۴۰۴۷
عربی
اصل الاصول
[نسخه خطی]
/ از: محمد نعیم بن محمد تقی طالقانی (ملا نعیمای طالقانی)
: علی طالقانی
٬ ۱۲۷۴ق.
ص ۱-۱۱۶.
؛ نیم خشتی. ۱۴*۲۳سم. مجموع صفحات با صفحات اضافی میان سد و رساله٬ ۱۸۲ص. ۱۶-۲۱س.
1
2
الحمدالله ... اما بعد فیقول العبد المذنب الخاطی ... محمد نعیم الطالقانی ... لقد سالنی اخ روحانی من الاخوان و صدیق ایمانی من الخلان الذی کان مولعا بالتحصیل و الطلب. متحلیا بحلیه حسن الادب المحمود اسیرته و زکیا سربرته و لایسعنی التقاعد عن انجاح ماموله... ان اکتب رساله مشتمله علی خلاصه القدر الضروری مما انتهی الیه نظری القاصر و فکری الفاتر فی تحقیق مسئله الوجود و توحیده تعالی و عینیه الصفات و کیفیه الجعل االبداع مع بعض ما یتعلق بها مما لم تکن مکشوفه القناع حق الکشف الی الان و لم یطمثهن انس قبلهم و لا جان و کنت معتذرا بان الامر خطب صعب ... .
نعم کل من العلمین المذکورین حق علی حیاله لکن الجامع بینها و بین الکل اکمل من الکل فکن ایها الاخ الایمانی مستویا علی شارع النجاه فتکون مستقیما علی طریق السداد ... اگر دریافتی بر دانشت بوس/ وگر غافل شدی افسوس افسوس. هذا آخر ما اردنا ایراده فی خاتمه الخاتمه و الحمدلله و الصلوه علی نبیه و علی ولیه اولا و آخرا... قد وقع الفراغ من تالیف هذه الرساله علی طریق الاستعجال ضحوه یوم الثلثاء الخامس عشر من شهر جمادی الثانی من شهور سنه ۱۱۳۵ ماه و خمس و ثلثین من هجره خیر البریه علیه و علی آله الف سلام و تحیه.
محمد نعیم طالقانی فرزند محمد تقی و معروف به عرفی طالقانی از علمای پایان عصر صفوی.
اما سبک خط و تاریخ کتابت هر یک از رساله‌ها جدا است.
اصل الاصول به خط نسخ ریز و سطور نزدیک به یکدیگر و در ۱۲۷۴ق. و آن رساله دیگر با قلم و خطی درشت‌تر و سطوری مرتب و جدا از هم و در تاریخ ۱۲۷۵ق. نوشته شده.
کاتب قسمتی از پایان کتاب اصل الاصول را از «قد وقع الفراغ...» تا آخر به طور چلیپا در زیر صفحه ۱۱۶ نوشته.
در صفحه ۲۹ کاتب مرتکب اشتباه شده و سطور را مقدم و موخر کرده و در حاشیه تذکر داده شده.
نوع خط:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
نسخ.
آهار مهر شده لیمویی رنگ.
تیماج ماشی منگنه.
1
2
1
2
1
1
بر کنار بسیاری از برگ‌های این نسخه تعلیقاتی از مولف کتاب موجود است و ظاهرا کاتب آن را از روی نسخه اصل برداشته زیرا زیر این تعلیقات نوشته شده «منه عفی عنه» .
حاشیه‌هایی نیز بدون امضا است و برخی از آنها مطالبی است منقول از ملا صدرا. حاشیه‌هایی نیز به فارسی با خط بسیار بد و املایی غلط در کنار برخی از برگ‌های هر دو رساله نو شته شده و به نظر می‌رسد از آن یکی از دارندگان این نسخه است که مدعی فضل بوده‌اند.
در پشت نخستین برگ اضافی اول دفتر نیز یادداشتی با همین خط به فارسی دیده می‌شود که مطلبی را درباره وجود کلی در خارج از صدرای شیرازی به غلط نقل و سپس از خود ابراز نظر کرده است.
در برخی از صفحات متن در حاشیه نوشته شده.
برخی از عناوین ورووس مطالب را مرحوم میرزا طاهر تنکابنی در کنار صفحات نوشته است.
بین رساله اول و دوم ۸ صفحه اضافی است که مرحوم میرزا طاهر یادداشت‌هایی روی آنها نوشته و اشعاری از عماد کاتب اصفهانی نیز آورده. بر پشت نخستین برگ آن مرحوم میرزا طاهر نوشته است: «کتاب اصل الاصیل از تصانیف فاضل نبیل و حکیم جلیل ملا رجب علی تبریزی رحمه الله علیه می باشد حررره الاثم القاصر محمد طاهر الطبرسی».
نک: اعیان الشیعه ۴۷/ ۱۰۱.
ماخذ فهرست: مجلد سوم، صفحه ۲۲۵۳-۲۲۵۸.
این رساله را در ۱۱۳۵ق. پس از فتنه افغانستان (۱۱۳۵-۱۱۴۱ق.) و ظاهرا در قم نگاشته است. شامل یک مقدمه٬ سه فصل٬ خاتمه و خاتمه خاتمه.
مقدمه در تحقیق معنی وجود.
فصل نخست درباره صفات و خواص وجود و تحقیق اینکه وجود عین واجب الوجود و زائد بر ماهیت است در ممکنات.
فصل دوم ایجاد و جعل و احداث و ابداع ( در این فصل بحث اصالت وجود را به تفصیل پرداخته و در خاتمه این فصل در باب قاعده مشهور «امتناع صدور کثیر از واحد»سخن گفته است.
فصل سوم - تحقیق توحید وجودی و توحید الوهی (در این فصل بخصوص در توحید وجودی به سبک عرفا سخن گفته است).
خاتمه در تفسیر بعضی از آیات قرآنی که مناسب مطالب کتاب و به خصوص درباره اقسام توحید است (شامل تفسیر سوره توحید و آیه نور).
خاتمه خاتمه نصایح مولف مشتمل بر تقسیمات علوم ومعارف.
در دیباچه این کتاب چنین گوید:«وقتی از من تالیف این کتاب را خواستند که گردش روزگار تیغ خصومت آخته و بر مردم تاخته بود. لشکریان افغان٬ اصفهان و اطراف آن را ویران و بیشتر مردم و به خصوص نزدیکان مرا نابود ساخته بودند. و من خود به قم مهاجرت کرده و غربت گزیده و سخت پریشان خاطر بودم ...». نام این کتاب بر طبق نوشته مولف در دیباچه اصل الاصول است اما صاحب ذریعه به نقل از کبودرآهنگی آن را به نام رساله الاصول الاصلیه معرفی کند و گوید به عنوان کتاب اصل الاصول (در حرف ک) خواهد آمد. کبودرآهنگی در مراه الحق (نسخه خطی ش ۲۱۱۶ مجلس و نسخه چاپی که به امر مرشد بزرگ مرحوم میرزا عبدالحسین ذوالریاستین به طبع رسیده ص ۲۴ گوید: مولی نعیم صاحب الاصول الاصلیه ... . مولی نعیم جز اصل الاصول تصانیفی دیگر داشته . در مقدمه این کتاب از تعلیقاتی که بر شرح اشارات خواجه نصیر (حل مشکلات الاشارات) و همچنین از رساله‌ای که درباره تشکیک در وجود نگاشته یاد می‌کند و در اواخر فصل دوم می‌گوید:«قصد دارد رساله‌ای درباره قاعده صدور کثیر از واحد تالیف کند» و در اواخر فصل توحید وجودی تالیف رساله‌ای را در جبر و تفویض و قضا و قدر نوید می‌دهد. مرحوم امین عاملی می‌گوید: «محمد نعیم طالقانی بر حاشیه جلالیه حواشی میر سید شریف بر شرح مطالع تعلیقاتی نگاشته و در ۱۱۲۳ق. از آن فراغت یافته و من خود نسخه‌ای از این حاشیه در کرمانشاه دیده‌ام.» اعیان الشیعه ۴۷/ ۱۰۱.
در مقدمه اصل الاصول مولف از «بعضی تعلیقات» خود یاد کرده و شاید اشاراتی به همین حاشیه باشد که مرحوم امین عاملی دیده است. در ذریعه و همچنین در فهرست‌های خصوصی و عمومی تا آنجا که تتیع دست داد از دیگر مولفات وی یاد نشده و نسخه‌ای معرفی نگردیده. مولف ذرعه ۶/ ۱۳۴ گوید: «نسخه‌ای از حاشیه دوانی بر شرح مطالع و حواشی شریفیه در کتابخانه مجدالدین موجود است به خط ملا نعیمای طالقانی از علمای عصر صفوی که تاریخ کتابت آن ۱۱۱۵ق. است»
الاصول الاصفیه
/ ملا رجب علی تبریزی
٬ ص ۱۲۵-۱۸۲.
۱۷۰۹
/
۱
ایران
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
20120909
MF
87856
a
Y
