عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
IR
۱۰-۱۹۲۲۹
فارسی
برهان جامع
[نسخه خطی]
/ از: محمدکریم بن مهدی قلی سرابی تبریزی.
وزیری. ۱۵*۲۵/۵سم. ۲۵۱گ. ۲۴س.
چنان‌که از دیباچه آن به دست می‌آید در سال آخر سلطنت فتح علی شاه که آغاز ولیعهدی محمدشاه بوده به تالیف این کتاب به امر و اشاره شاهزاده بهمن میرزا برادر محمدشاه شروع کرد و آن را فرهنگ محمدشاهی نامیده و از بیان آخر کتاب معلوم می‌شود که انجامش در ۱۲۵۱ق. بوده است.
چنان‌که از قرائن موجوده در نسخه به دست می‌آید این نسخه در همان سال تالیف (۱۲۵۱ق.) نگارش یافته ولی نویسنده از خود و سال نگارش چیزی ننوشته.
1
بسمله الحمد لله الذی خلق الوری... منت خدایرا که وجود همایون قطب امکان...
مولف در دیباچه خود را معلم شاهزاده بهمن میرزا معرفی نموده و در دانشمندان آذربایجان (ص ۳۵۸-۳۵۹) زیر عنوان ملاباشی میرزا محمدکریم مهدی قلی تبریزی آمده: «از فضلا و ادبای معروف آذربایجان بوده به تعلیم و تدریس محمد میرزای ولیعهد (محمدشاه) اشتغال داشته و به نام وی کتابی در لغت فارسی به عنوان برهان جامع تالیف کرده که به فرهنگ محمد شاهی معروف و در ۱۲۶۰ق. در تبریز چاپ شده است. جنگی هم به خط خود او نزد نگارنده هست».
نوع خط:
تزئینات نسخه:
رنگ مرکب:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
به خط نسخ و معانی آنها به خط نستعلیق خوب نوشته شده.
صفحات مجدول به طلا و لاجورد و شنجرف می‌باشد.
لغات گرفته شده از جهانگیری به سرخی و آنچه از برهان گرفته شده با مرکب سیاه.
ترمه.
روغنی دورو گل و بوته و گل نرگس.
2
در حاشیه بیشتر از صفحات نسخه این کتابخانه اشعاری از شعراء بزرگ شاهد بر معنی مذکور در مقابل لغات نگارش یافته.
طراز اول در اطلاق اسم پارس بر مملکت ایران و حدود آن و تعداد اقسام این زبان.
۲. در تعداد حروف تهجی که در عرب و عجم متداول است.
۳. در ذکر ترتیب کتاب که بر چه سان و چند باب است.
۴. در تقسیم کلمه به اسم و فعل و حرف.
۶. در ضبط حروفی که بدون ترکیب با حروف دیگر افاده معنی نکند.
۷. در بیان تجویز تبدیل حروف به یکدیگر.
۸. ضمائر مفرد و مرکب (منفصل و متصل) در زبان فارسی.
۹. در بیان املاء کلمات و اعراب آنها.
و طراز دهم در بیان عقد انامل.
ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه ۱۳۹۲.
در دیباچه تصریح شده که از دو کتاب لغت، این کتاب تالیف شده و لغات فرهنگ جهانگیری را به رنگ سرخ نوشته و دیگر لغات فرس را که از کتاب برهان قاطع گرفته شده به رنگ دیگر علاوه بر آن نموده و کنایات هر لغت را در ذیل آن قرار داده و مجموع آنها را به طور اختصار منتخب ساخته مسمی به فرهنگ محمد شاهی نموده. این فرهنگ مشتمل بر یک مقدمه و ۲۹ باب است و مقدمه آن شامل مطالب سودمندی است که دانستن آنها پیش از شروع به لغت لازم و آنها را در ده طراز معین کرده است.
این کتاب جز حواشی آن در ح ۱۹۰۰۰ بیت کتابت دارد.
۸۴۵
ایران
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
20120821
MF
87856
a
Y
