صاحب ذریعه، ۱/ ۱۰۶، نوشتهاند که دوانی، اثبات الواجب قدیم (کتابی که ما درباره آن گفتگو داریم) را به نام سلطان بایزید معروف به سلطان محمد فاتح تالیف کرده است.
در دانشگاه، ۳/ ۱۲۲، نیز این سخن آمده اما مدرکی یاد نگردیده.
آنچه دوانی در دیباچه این کتاب گفته این است که به اشاره مقامی به تکمیل آن پرداخته، زیرا قبلا همه رساله جز برهان تطبیق را در دو روز کوتاه تابستانی نگاشته سپس این کار به تعویق افتاده و تار نسیان بر آن تنیده تا آنگاه که به مدد اشارتی قدسی به اتمام رساله پرداخته.
از این سخن بر میآید که رساله اثبات الواجب قدیم را به فرمان یکی از بزرگان، با افزودن برهان تطبیق کامل کرده است.
در آغاز اثبات الواجب جدید میگوید: «ده سال پیش در جوانی به درخواست یکی از بزرگان گیلان رسالهای در اثبات واجب نوشتهام: (کشف الظنون؛ معجم المطبوعات، 891؛ دانشگاه، 3/ 122). بنابراین، رساله اثبات الواجب قدیم را برای یکی از بزرگان گیلان نگاشته نه سلطان بایزید چلبی. پیش از این که سخن دوانی را از دیباچه اثبات الواجب جدید نقل کند گوید: دوانی دو اثبات الواجب دارد و قدیم را به بعضی از سلاطین هدیه کرده است.
1
2
سبحانک سبحانک ما اعظم شانک... .
...و لهذه المباحث مزید تفصیل ربما یعثر علیه فی تصنیفاتنا و لیکن هذا اخر ما قصدت الیه فی هذه الرساله فی تفرق البال و تشتت الحال و وقوعی فی زمان اضحی الهمم متقاصره و الجهله متناصره و لکنی هو الله ربی یحق الحق بیده الحسنی و الیه الرجعی.
دوانی دو رساله به نام اثبات واجب نگاشته، قدیم و جدید و در هر دو رساله با ادله فلسفی با اثبات خدا پرداخته.
نوع خط:
نوع کاغذ:
نسخ ریز.
نازک آهارمهره شکری رنگ.
2
در حواشی نسخه تعلیقاتی از مولف که زیر آن نوشته شده «منه» یا «منه رحمه الله» از حنفی (گویا از کتاب اثبات الواجب).
4
و از کتب لغت مانند صحاح، دستور اللغه، قاموس و نیز تعلیقاتی بدون امضا دیده میشود