عنوان

صدر التواریخ

۱۰-۹۴۷۹

فارسی

صدر التواریخ

[نسخه خطی]

/ از: محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه (۱۲۵۹-۱۳۱۳ق)

، تاریخ کتابت: شعبان ۱۳۰۹ق.

؛یک، ۱۹۰، یک برگ، ۲/۲۱*۱/۳۵، ۱۴ سطر، ۱۴*۴/۲۶.

پایان یافته در ۲۰ شعبان ۱۳۰۹ق.

1

2

3

بعد الحمد و الصلوه به حضور کرامت ظهور مکرمت دستور عمید اکرم راد و صاحب اجل کافی جناب مستطاب اشرف معظم وزیر اعظم زین الله تعالی دست الوزاره باقدامه السعید العالی.

جهان کردگارا چنان کن که دایم/ شب و روز این صدر فرخنده باشد// چو شامل نمودستی این رحمت خود/ خدایا همان به که پاینده باشد

فی شهر شعبان المکرم سنه ۱۳۰۹ هجری توشقان ئیل ترکی.

نوع خط:

تزئینات متن:

تزئینات نسخه:

رکابه نویسی:

نوع کاغذ:

تزئینات جلد:

نستعلیق جلی، عبارات عربی نسخ معرب.

عناوین و نشانیها شنگرف.

همه صفحات مجدول به زر، کمندکشی شده، برگهای ابتدا و انتهای نسخه جدولبندی شده با زر و لاجورد و شنگرف، آغاز نسخه سرلوح مذهب و مرصع و کتیبه قلمدانی زرپوش، بین سطور پنج صفحه اول (مقدمه کتاب) مذهب مرصع با نقوش گل و بوته مزین، شرح حال هر یک از وزرا در قسمت روی برگهای آغاز شده و کتیبه آراسته‌ای دارد؛ صفحه آغازین شرح حال امین السلطان تمام تذهیب با نقوش اسلیمی و طلاکاری بین سطور (ص ۳۶۳)؛ بین پاره‌های اشعار چهار نقطه به شکل لوزی و به رنگ شنگرف کشیده شده است.

دارد.

فستقی آهار مهره.

گالینگور سورمه‌ای. دارای ترنج منقش در وسط. قطر: ۷/۲.

1

1

1

1

1

1

1

1

نسخه کامل.

نسخه اصل است.

تصحیح شده.

عباراتی نظیر ملاحظه شد (ص ۱۵۲ و ۲۳۴)، تصحیح شد (ص ۱۶۸ و ۱۸۴)، مراجعه شد (ص ۲۰۰)، لاحظت فیها (ص ۲۰۸)، لوحظت (ص ۲۵۰)، مقابله شد (ص ۳۱۶ و ۳۳۸) و مطابقه شد (ص ۳۳۲) در گوشه سمت راست بالای صفحات آمده است.

در بعضی از صفحات افزودگیها و اصلاحاتی به خط خود اعتمادالسلطنه دیده می‌شود (مانند ص ۷ و ۲۷۲ و ۲۹۹).

اعتمادالسلطنه در برگ پایانی نسخه به خط خودش این یادداشت را نوشته است: «هو، دیباچه و خاتمه هر دو از منشئات میرزا محمدحسین فروغی است به خط خود او نوشته شده، به آن جهت با سایر اوراق دیگر خطا فرقی پیدا کرده. ۲۰ شعبان لوی‌ئیل ۱۳۰۹ هجری بنده فدوی حضرت اشرف امجد اعظم عالی مد ظله العالی محمدحسن بن علی مراغه‌ای اعتمادالسلطنه».

نام کتاب در لبه نسخه نوشته شده است.

جزوها ۸ برگی.

1

خریداری از باقر ترقی در اسفند ۱۳۴۷ش.

ماخذ فهرست: جلد ۱/۲۹، صفحه ۸۲-۸۳.

نک: حقوق تهران، ص ۱۵۸ - ۱۵۹؛ ادبیات تهران، ج ۱، ص ۳۴۷ - ۳۴۸؛ فهرستواره، ج ۲، ص ۱۰۱۳ - ۱۰۱۴؛ دائره‌المعارف بزرگ، ج ۹، ص ۳۶۱.

سرگذشت یازده تن ازا وزیران دودمان قاجار است: «صدر التواریخ ترجمه حال و تاریخ صدور و وزرای اعظم دولت ابد مدت سلسله علیه قاجار است و اسناد آن اوراق متشتته و حکایاتی است که از الواح خواطر معمرین و دانایان معاصرین نقل شده و برای آگاهی ضمیر منیر خواجه دانا به طور حقیقت و کماهی در آن هیچ ظاهرسازی نیست. در این صورت اگر تمام مسطورات این صحیفه منتشر شود یمکن که اخلاف صدور و عظام وزرای اسلاف از نگارنده ملول و مکدر شوند... پس این بنده از خازن کتابخانه عالی مستدعی است که این مسوده را خاص بندگان حضرت داند و بر آن باشد که این نوشته را هر کس نخواند و گمان نبرد که نگارنده از ادب دور است». درباره روش کار هم آمده: «یازده نفر از صدور و وزرای عظام را در این کتاب نام برده و شرح حالشان را نگاشته و در فواصل ریاست آن اشخاص بعضی نیز بوده که این کار را در زمانی پرداخته و نموده‌اند اما چون به اسم صدارت و وزارت عظمی نامیده نشده از ترجمه احوال ایشان صرف‌نظر کرده‌ام».

شامل شرح حال این وزراء:

۱. حاجی ابراهیم خان شیرازی، اعتمادالدوله (وزارت ۱۲۰۹-۱۲۱۵ق) (ص ۱)

۲. میرزا محمدشفیع صدر اعظم پسر میرزا احمد پندئی مازندرانی (وزارت ۱۲۱۵-۱۲۳۴ق) (ص ۴۸)

۳. امین‌الدوله حاجی محمدحسین خان بن محمدعلی اصفهانی، نظام‌الدوله (وزارت ۱۲۳۴-۱۲۳۹ق) (ص ۸۱)

۴. میرزا ابوالقاسم بن میرزا عیسی قایم مقام فراهانی (وزارت ۱۲۵۱-۱۲۶۴ق) (ص ۱۵۳)

۵. حاجی میرزا عباس آقاسی پسر میرزا مسلم ایروانی (وزارت ۱۲۵۲-۱۲۶۴ق) (ص ۱۸۲)

۶. میرزا تقی خان امیرکبیر (وزارت ۱۲۶۴-۱۲۶۸ق) (ص ۲۱۷)

۷. میرزا آقاخان نوری پسر میرزا اسدالله، اعتمادالدوله (وزارت ۱۲۶۸-۱۲۷۵ق) (ص ۲۵۷)

۸. میرزا محمد خان سپهسالار اعظم، پسر امیر خان سردار (صدارت ۱۲۸۱-۱۲۸۳ق) (ص ۲۸۳)

۹. حاجی میرزا حسین خان مشیرالدوله (وزارت ۱۲۸۸-۱۲۹۰ق) (ص ۳۰۱)

۱۰. میرزا یوسف بن حسن مستوفی الممالک (وزارت ۱۳۰۱-۱۳۰۳ق) (ص ۳۳۹)

۱۱. میرزا علی اصغر خان امین السلطان وزیر اعظم (وزارت ۱۳۰۳ق- تا زمان تالیف) (ص ۳۶۳)

در پایان مقدمه ۲ بیت در وصف کتاب سروده شده: من این صدر التواریخ گزیده/ برای حضرتت کردم مدون// تو ای فر وزیران نکو رای/ کرم فرما ببین در خدمت من

برخی معتقدند این کتاب تالیف محمدحسین فروغی ذکاءالملک و میرزا غلام‌حسین ادیب افضل‌الملک است که اعتمادالسلطنه به نام خود منتشر کرده. به این مطلب در نسخه ش ۲۴۵ج دانشکده ادبیات تهران که در کتابخانه محمدعلی فروغی بوده تصریح شده است. علاوه بر این پیش‌نویسهای اولیه کتاب همه به خط افضل‌الملک (۱۳۴۸ق) است و نشان می‌دهد صدر التواریخ تالیف اوست. اما اعتمادالسلطنه در برگ آخر نسخه ما نوشته تنها دیباچه و خاتمه کتاب از منشآت میرزا محمدحسین فروغی است و به خط خود او نوشته شده است.

تاریخ

ایران

کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی

لیبلیبل

MF

87856

1

a

Y