عنوان

<المبسوط = مبسوط> فی القراآت السبع

IR

۱۰-۱۹۰۴۲

فارسی

<المبسوط = مبسوط> فی القراآت السبع

[نسخه خطی]

/ از: محمد بن محمود بن محمد بن احمد بن علی شریف سمرقندی همدانی الاصل حافظ تخلص.

۸۶۵ق.

وزیری. ۱۶/۵*۲۶سم. ۱۱۹گ. مختلف السطر.

1

بسمله الحمد الله الذی اذاق قلوب القارئین حلاوه تلاوه الایات... چنین می‌گوید... که چون دیدم جماعتی از حفاظ...

بنا به تصریح مکرر خویش دخترزاده سید ابوالقاسم محمد بن یوسف الحسینی مدنی سمرقندی بوده و قرائت را از قوام الدین معروف به فقیه نجم و از پدر خویش و سراج الدین احمد بن علی معروف به سقاء الدین و از جمال الدین یوسف بن عبدالمحمود بن عبدالسلام البتی (کذا فی النسخه) و علی بن محمد بن ابی سعید بن حسین دیوانی و از تاج الدین علی بن ابی الیمین معروف به ابن بشاک و فخرالدین احمد بن علی بن احمد کوفی معروف به ابن فصیح فرا گرفته و سلسله روات را تا شاطبی و صاحب تیسیر در فصلی از کتاب التسخیر علی طریق التشجیر که دومین جزء از این کتاب می‌باشد مشجرا ذکر نموده. در ماخذی که نگارنده در دست داشت نام و نشانی که صریحا تاریخ و آثار دیگر این مولف را نشان دهد نیافت جز اینکه به قرینه‌ای که در این کتاب از شرح شاطبیه تالیف ادب شامه (عبدالرحمن بن اسمعیل دمشقی د: ۶۶۵) و شرح شاطبیه تالیف فاسی (محمد بن الحسن محمد د: ۶۷۲ق.) مکرر نقل نموده و دانستن تاریخ وفات اساتید و جد مادری وی دانست که در اواخر ق ۷ یا ۸ق. زندگانی می‌نموده و مولفات زیرین را نیز در این کتاب به خود نسبت داده است: ۱ و ۲. العقد الفرید و شرح آن به نام روح المزید، ۳ و ۴. عین الترتیل فی بیان حروف التنزیل در شرح «کفایه المتعلم فی تصحیح حروف المتکلم» مولف است. ۵. ایضاح الخوالف فی رسم مصاحف السوالف، ۶. کشف الاسرار فی رسم مصاحف الامصار، ۷. تنبیه القاری فی الکلام الباری، ۸. جمیع نجوم البیان فی وقوف القرآن، ۹ و ۱۰. الملتقط من معانی حرز الامانی فی تجرید التجرید و شرح آن، ۱۱. رساله در اختلاف ابی بکر بن عباس و حفص در قرائت به فارسی و ۱۲. المبسوط فی قراآت السبع من اضائه الطبع (همین کتاب) می‌باشد.

نوع خط:

تزئینات نسخه:

تصاویر:

نوع کاغذ:

تزئینات جلد:

نستعلیق و نسخ.

در ابتدای این کتاب سر لوح کوچکی. کتاب دوم نیز دارای سر لوح ظریفی می‌باشد.

آخر آن تصویر طلایی از حلق و محل تلفظ هر یک از حروف می‌باشد.

سمرقندی حنائی.

تیماجی.

3

اوراق کتاب دوم مشوش و جا‌به‌جا صحافی شده است.

3

مهرهایی چند و یادداشت‌هایی پشت برگ نخستین از مالک‌های پیشین نسخه موجود می‌باشد.

ماخذ فهرست: مجلد دوم، صفحه ۱۳۶۰-۱۳۶۳.

مولف در مقدمه روش خویش را در تالیف این کتاب و تفسیر آن بیان می‌دارد. وی می‌گوید:

«چون این خلل‌ها ادراک کردم واجب دیدم در قرآه (کذا) سبعه کتابی در غایت اختصار و سهولت به حذف علل و اسانید و زواید نوشتن که جامع باشد تیسیر و شاطبیه را و اگر چه شاطبیه نظم تیسیر است ولیکن بعضی وجوه و مسائل و ابواب در شاطبیه ذکر کرده است که در تیسیر نیست و شاطبیه محتاج شرط است و جماعتی که قصیده شاطبیه را شروح نوشته‌اند معنی لغات و بیان اعراب ابیات و بیان علل قراآت به طریق نحویان کرده‌اند و در آن اطناب نموده و زواید بسیار نوشته و طالب بدین سبب از مقصود باز می‌ماند و مقصود صاحب شاطبیه دانستن وجوه قراآت بوده است نه بیان نحو و لغت و علل و این کتاب از برای آن نوشته آمد که اگر کسی راغب حفظ شاطبیه شود وجوه قراآت از اینجا به آسانی معلوم تواند کرد و از جمیع شروح مستغنی شود و آنج مشکل است در شاطبیه اصول قراآت استوجه فرش به نسبت آسان‌تر است. اکنون آنج اصول شاطبیه است بر سه نوع شرح کرده آمده در سه کتاب: در کتاب اول اصول قراآت را به پارسی کردم تا فائده آن عامه باشد و به فهم اطفال و مبتدی برسد. در کتاب دوم اصول قراآت را مشجر کردانیدم در غایت تبیین و تزیین تا در ذهن صورت بندد در بیست ورق و نام این کتاب را التسخیر علی طریق التشجیر نهادم. در کتاب سوم اصول قراآت را مجدول گردانیدم در غایت اختصار و ابانت و مسائل معدود و مضبوط در یازده ورق بعد از آن شروع کردم در فرش و دو قسم نهادم در قسم اول هر آنج کثیرالوقوع است از فرش در یک ورق بنوشتم تا در فرش بسیار مکرر نباید کرد و استحضار آن آسان شود و در قسم دوم فرش را به تمامی بنوشتم بر ترتیب سور در سی ورق به حسب سی جزو و اول لفظ قرآه (کذا) نوشتیم و رموز قراء در تحت آن و محل خلاف را به سرخی معرب کردم و باز تاکید کردم به بیان حرکات و اعراب احتیاط را و بسیار جای اصول را مکرر کردم تا به اصول بازگشتن حاجت کمتر افتد».

کتاب مبسوط داراس سی (۳۰) باب است و دیباچه کتاب اول را که به فارسی است عینا به عربی انشاء نموده و در آغاز کتاب دوم گذارده و کتاب سوم را در بیست و چهار باب قرار داده و جز کتاب اول باقی به زبان عربی می‌باشد و در مقدمه تصریح نموده که مجموع این سه کتاب را المبسوط فی القرآه (کذا) السبع و المضبوط من اضاه (کذا) الطبع نام نهاده‌ام و اگر خواهی که آنها را از یکدگر جداسازی بایستی که قسمت فرش را به هر یک منضم داری.

روی هم رفته این کتاب در ح ۱۰۰۰۰ بیت کتابت داردو فقط نسخه دیگری از این کتاب را که در ۱۰۱۹ق. نوشته شده در کتابخانه حضرت رضا (ع) سراغ دارم (فهرست آن کتابخانه،۲/ ۲۳۴-۲۳۵).

<الملتقط = ملتقط> من معانی حرز الامانی و شرح آن

/ محمد بن محمود بن احمد سمرقندی شریف.

ایران

کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی

MF

87856

a

Y