الحمد لله حق حمده... اما بعد سالتنی ادام الله بقاء عما کان بینی و بین الهروی فی بلاد خراسان من المجادلات فی المذهب و الزمته من الحجه فاعلم انی کنت فی سنه ثمان و سبعین و ثمانماه مجاور المشهد الرضا علیه السلام و کان منزلی بمنزل السید الاجل... محسن بن محمد الرضوی... و کان کثیرا من اهل المشهد مشتغولون... .
... و هذا ما کان بینی و بینه من المجادلت علی الاستقصاء و الحمد لله علی ظهور الحق و کید الباطل و استغفر الله من الزیاده و النقصان.
قد تمت الرساله الموسومه بالمباحثه بین المحق و المبطل من کلام شیخنا الافضل الاکمل اعلم العلماء و ابلغ البلغا و افصح الفصحاء الشیخ الدین و کنت بیمناه الاقل محمد جعفر فراهی عفی عنه غفرالله.
نوع خط:
تزئینات متن:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
نستعلیق و نسخ.
عناوین به شنگرف است.
اصفهانی.
تیماج قرمز بدون مقوا.
1
در ذیل این شماره تاریخ ۱۱۱۱ق. گذارده شده و رقم کاتب در ذیل این رساله چنین است: «و کتب بیمناه الاقل محمد جعفر فراهی عفی عنه فی نصنف ربیع الاول سنه ۱۱۱۱».
ماخذ فهرست: مجلد پنجم، صفحه ۴۲۱۸-۴۲۲۰.
نک: امل الآمل به تصحیح و تحقیق سید احمد حسنی، ۲؛ کنی القاب قمی، ۱۸۷.
احسائی در این رساله داستان مناظره خود را در خراسان با ملای هروی به درخواست یکی از معاصران خود و سخنان خود و هروی را در پاسخ و رد یکدیگر به تفصیل نقل کرده است.
مقدمه مناظره را در دیباچه بدین گونه نوشته است: «در ۸۷۸ق. که در مشهد رضا (ع) مجاور و با سید محسن بن محمدباقر رضوی یکی از اعیان آن شهر همخانه بودم و با جمعی از مردم مشهد بحث کلام وفقه داشتم، و این سید محسن که از سالها پیش برای تحصیل علم به هراه مهاجرت کرده بود، بر ما وارد شد، و گفت یکی از علماء بزرگ و مبرز سنی مذهب هراه که از مردم کش و مکران است و نزدیک به ۶۰ سال است که در هراه اقامت دارد، عازم به مشهد رضا (ع) است تا با این دانشمند عربی (مقصود ابن ابیجمهور است) ملاقات و مناظره کند، سید محسن و دائي او به استقبال عالم هروی رفتند و او را به عنوان میهمان به خانه آوردند و سید در خانه خود مجلسی آراست و جمعی از طلاب و اشراف و سادات را بدان مجلس دعوت کرد. من را با هروی سه بار و در سه جلسه مناظره اتفاق افتاد و نخستین آنها جلسهای در روز میهمانی بزرگ خانه سید بود».
احسائی تفصیل مجلس اول و دوم و سوم، سخنانی را که در این مجلس درباره امامت بلافصل حضرت علی (ع) با هروی گفته و شنیده نقل کرده است.
«مجلس دوم مناظره آنان روز دهم ذی حجه در مدرسه سلطان شاهرخ و مجلس سوم بار دیگر در خانه سید محسن بوده و در پایان این مجلس سوم سخن از کرامات ظاهرا از حائر حسینی (ع) رفته و ملای هروی در انجام مذاکرات، پذیرفته است که اگر کرامات مزبور درست باشد، اهل تسنن را ترک گوید».
شیخ حر عاملی از این رساله با عنوان «بعضی از مناظرات احسائی با عامه» یاد کرده و در صدر و ذیل نسخه حاضر تصریح شده که نام رساله المباحثه بین المحقق و المبطل است.
در صدر نسخه چنین نوشته: «هذه الرساله الموسومه بالمباحثه بین المحقق و المبطل من کلام الشیخ الافضل الاکمل اعمل العلماء و ابلغ البلغاء و افصح الفصحاء».