الحمد لله الذی هدانا الی معرفه احکام الشرع... اما بعد چنین گوید این حقیر کثیر التقصیر... که مفتاح سعادات اخروی و وسیله فوز بدرجات علوی، علم حدیث... و چون اقبال این علم شریف موقوف بر معرفه احوال راویان حدیث و معرفت اقسام... و حدود آن بود و تحصیل این امر بر اکثر طلاب این عصر دشوار مینمود و همه کس را مقدور و میسر نبود... لهذا این فقیر... این رساله را نوشت بزبان فارسی نزدیک بفهم... .
... این بود آنچه در خاطر داشتیم مناسب این رساله و از خدای تعالی سوال میکنم که بگرداند ما را از اول کسانی که از آن منتفع میشوند... اتفق الفراغ من تسویدها علی ید مولفها العبد الاقل محمدجعفر فی یوم جمعه الثانیه من شهر الثانیه من شهور السنه التاسعه و ثمانین و الف من الهجره سنه ۱۰۸۹.
مولف این رساله را در ۱۰۸۹ق. به پایان رسانیده و نسخه حاضر همان نسخه اصل خط مولف و دارای خط زدگیها و تغییرات بسیار است. دیگر رسالههای موجود در این دفتر نیز به خط همین محمد جعفر مولف رساله حاضر و یا مقابله شده به وسیله او است.
این ش دفتر شکسته نستعلیق مورخ ۱۰۸۹ق. و با قلم نسخ است.
نوع خط:
تزئینات متن:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
نستعلیق و نسخ.
عناوین به شنگرف است.
اصفهانی.
تیماج قرمز بدون مقوا.
ماخذ فهرست: مجلد پنجم، صفحه ۴۲۱۷-۴۲۲۰.
نک: ذریعه، ۴/ ۳۵۲؛ مجلس، ش ۲۴۱ خوئي.
مولف برای اینکه «دانستن حدیث همه کس را میسر باشد» این رساله را به فارسی نوشته و تمام احادیثی که به مناسبت مطلب و یا در خاتمه رساله میآید تنها ترجمه فارسی آنها را آورد.
این رساله دارای ۵ فائده و خاتمه است. فوائد را به اختصار نوشته و در خاتمه به تفصیل پرداخته فهرست فوائد چنین است:
فائده اول. در بیان حدود حدیث و بیان اقسام و انواع حدیث.
فائده دوم. در بیان حدود اقسام سهگانه حدیث.
فائده سوم. حدود انواع حدیث.
فائده چهارم. حدود (تعریفات) دیگر انواع حدیث.
فائده پنجم. تقسیم احادیث به متواتر و عیر متواتر.
خاتمه. احادیث درباره طرق به دست آوردن احکام و مطالب متناسب به علم حدیث، از آن جمله موضوعه است. درباره احادیث موضوع به تفصیل سخن رانده است و پارهای از احادیثی که صغانی موضوع و نادرست دانسته (و فیروزآبادی در پایان سفر السعاده نیز آورده مانند احادیث در مدح عمر و ابیبکر و نیز حدیثهای معروفی همچون «زرنی غبا تزدد حبا» و «الشقی شقی فی بطن امه» و «التجار هم الفجار» را یاد میکند. در پایان سخن خود در اینباره گوید: «یکی از علماء شیعه نقل کرده که بعد از ششصد سال از هجرت در هندوستان با شخصی «بارتن» نام بهم رسیده بود و میگفته است که من از صحابههای حضرت رسول (ص) هستم و تا حال عمر کردهام و جماعتی به او اعتقاد کرده بودند و احادیث خلاف بسیار نقل مینمود... و صاحب قاموس نیز گفته که من آن احادیث را از اصحاب اصحاب او شنیدهام»
مولف بیشتر جایها سخن خود را با جمله «بدانکه ای عزیز» آغاز میکند و از دیگر کتابها و رسالههای درایه الحدیث مانند درایه شهید ثانی یا وجیزه بهائی هیچ یاد نکرده است ( حال آنکه چنین به نظر میرسد که بخشهایی از رساله ترجمه از کتابی دیگر است).