عنوان
پدید آورنده
موضوع
رده
کتابخانه
محل استقرار
IR
۱۰-۱۹۸۷۴
عربی
نظم الحساب
[نسخه خطی]
/ از: قوام‌الدین محمد بن محمدمهدی سیفی حسینی ( -۱۱۵۰ق.).
ابراهیم.
۱۱۹۲ق.
ص ۶۵-۱۲۴.
رقعی. ۱۰*۱۵سم. ۱۶۲ص (+۷برگ سفید). سطور: گوناگون.
1
2
آغاز رساله: بسمله. ملهم الصواب فی کل باب، نظم الحساب للمستعین بالفرد الوهاب، قوام‌الدین محمد بن محمدمهدی الحسینی الانتساب... مرتبه کامله الخلاصه البهائیه علی مقدمه و عشره ابواب فالمقدمه فی ماهیه علم الحساب...
آغاز منظومه: الحمد لله القدیم الواحد/ حمد ایشق قلب کل جاحد
... و بعد فالخلاصه الشریفه/ مشحونه بالدرر اللطیفه
مختومه باحسن الختام/ بالحمد و الصلاه و السلام
نوع خط:
تزئینات جلد:
نسخ و نستعلیق.
تیماجی یشمی سیر.
1
کاتب در پایان نسخه چنین افزوده: تمت و بالخیر عمت و بلفظ قوام‌الدین نظمت و بید ابراهیم سودت... سنه ۱۱۹۲.
در این دیباچه فهرست مطالب و تعداد ابیات هریک از ابواب (دهگانه) و فصول منظومه را بدین‌گونه یاد کرده:
مقدمه. در ماهیه علم حساب و موضوع و شاخهای فن دارای ۱۴بیت.
باب اول. حساب اعداد صحیح دارای۱۲۹بیت در ۶ فصل: جمع. تنصیف، تفریق، ضرب، تقسیم، جذر.
باب دوم. حساب اعداد کسور، دارای ۷۷بیت در سه مقدمه و ۶ فصل.
مقدمه اول. تمائل و تداخل و توافق و تباین.
مقدمه دوم. مخرج کسر.
مقدمه سوم. تجنیس و رفع.
فصلها: جمع اعداد کسور (اعشاری) تصنیف کسرها و تفریق، ضرب کسر، تقسیم کسرها، استخراج جذر کسرها، تبدیل مخارج کسور.
باب سوم. اربعه متناسبه دارای ۲۰بیت.
باب چهارم. حساب خطائین دارای ۲۰بیت.
باب پنجم. عکس و تحلیل دارای ۱۲بیت.
باب ششم. مساحت دارای ۲۲بیت در یک مقدمه و ۳ فصل بدین ترتیب.
مقدمه. تعریف مساحت و اقسام اندازه‌ها.
فصلها. مساحت سطوح مستقیم الاضلاع، دیگر انواع مساحت‌ها مساحت اجسام.
باب هفتم. مطالب وابسته به مساحت‌ها. دارای ۴۱بیت در ۳ فصل بدین ترتیب: اندازه‌گیری زمین برای ساختن قنات، به دست آوردن اندازه‌های بلندی مرتفعات، به دست آوردن اندازه عمق و پهنای چاه‌ها.
باب هشتم. استخراج محمولات از طریق جبر و مقابله دارای ۹۴بیت در دو فصل.
باب نهم. چند قاعده مفید دارای ۳۵بیت.
باب دهم. مسائل متفرقه دارای ۹۷بیت.
خاتمه حل چند مسئله مشکل ریاضی دارای ۱۲بیت.
ماخذ فهرست: مجلد پنجم، صفحه ۳۸۴۹-۳۸۵۰.
نک: ذریعه، ۱/ ۴۷۱، ۷/ ۲۲۵، ۱۱/ ۲۳۶؛ مجلس، ش ۱/ ۴۶؛ دانشگاه، ۸/ ۱۶۸-۱۶۹ (ش ۵/ ۱۵۴۲).
خلاصه الحساب منظوم. نظم خلاصه بهائی است.
وی زبده الاصول و عروه الاسطرلاب و صفحه شیخ بهائی و مختصر حاجبی و مبحث خط شافیه ابن حاجب و لمعه دمشقیه شهید اول را نیز به نظم منظوم ساخته (منظومه اخیر تحفه القوامیه نام دارد و در مجلس، ش ۱/ ۶۴۰۱خ شناخته شد). کتاب حاضر را که نظم خلاصه الحساب شیخ بهاءالدین عاملی است در ۱۱۲۸ق. ساخته شده و دارای خطبه و دیباچه‌ای به نثر مسجع است.
در پایان دیباچه، به دنبال فهرست مطالب رساله گوید تعداد ابیات این منظومه با ۸بیت دیباچه ۶۶۱ است و این دو بیت را در تاریخ فراغت از تالیف کتاب و شماره ابیات آن سروده:
و مستارخ قال ما اسم الکتاب/ فقلت له هاک نظم الحساب
ورام اعتبار حساب الکتاب/ فقلت عیون کتاب الحساب
کلمه «نظم الحساب» در مصراع دوم بیت اول مطابق ۱۱۱۸ و ماده تاریخ پایان تالیف منظومه است و جمله کتاب الحساب در مصراع اخیر مطابق ۶۶۱ (تعداد ابیات منظومه) است. مولی محسن قزوینی نحوی مولف کتاب عوامل معروف (کتابی که به اشتباه به ملا محسن فیض منسوب می‌شود) که یکی از شاگردان قوام‌الدین سیفی سراینده نظم الحساب بوده، بر این منظومه شرحی نگاشته به نام «رشح الحساب فی شرح نظم الحساب» و به نوشته ذریعه نسخه‌ای از این شرح در کتابخانه سلطان القرائی (در تبریز) موجود است.
خلاصه الحساب
/ شیخ بهاءالدین محمد عاملی
496382
۲۸۲۰
/
۲
ایران
کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
20130702
مطالعه متن کتاب MF
87856
a
Y
