بسمله، قال الشیخ الرئیس الاوحد العالم ابوعلی بن سینا... هبطت الیک الهبوط هر الحر که من علو الی اسفل مع الشعور و بالشعور یباین السقوط اذیق للحجر النازل من اعلی الجبل سقط و لا یقال هبط... .
... اقول و هو (یعنی بیت اخیر قصیده) غنی عن الشرح و هذا آخر ما قصدناه من الشرح و اومینا الیه و دللنا علیه و قد جرینا فیه علی سنی طریقه الرجل و فصله- و راعینا قانون مذهبه و الله اعلم بالصواب و الحمد لله علی سوابغ نعمه... و صلی الله علی سید البشر... و سل تسلیما.
(جمله و الحمدلله علی سوابغ... به بعد، ظاهرا از کاتب نسخه است).
یکی از شروح قصیده عینیه (= نفسیه، روحیه) ابن سینا است و دور نیست از شیخ سلیمان بحرانی شیخ اجازه علامه حلی باشد. نویسنده این شرح ظاهرا شیعه بوده و بر خلاف بیشتر شارحان قصیده (که به گفته حاج خلیفه جرح کردهاند نه شرح) در شرح و توضیح مرموزات قصیده از اساس مبانی و آراء ابن سینا پیروی کرده است. در پایان رساله گوید در این شرح به شیوه خود ناظم و قانون مذهب او کار کردیم. در تفسیر بیت هجدهم «و قد کشف الغطاء فابصرت...» نیز گوید: «ناچاریم حقیقت مرگ را مطابق رای سراینده ابیات بیان داریم». نسخهای از این شرح در دانشگاه موجود است و نام مولف در آن نسخه نیز یاد نشده است. شرح ابن میثم بر قصیده عینیه به نام النهج (یا المنهج) المستقیم با ش ۸/ ۱۸۲۲ و شرح شمسالدین سمرقندی با ش ۹/ ۱۸۰۷ در کتابخانه مجلس موجود است و آنها را در فهرست ۹ و ۵ شناختیم. اهلورث نیز نسخههای چند از شروح قصیده را شناسانده و نسخهای از شرح ابن میثم را یاد کرده و مولف و نام آن را نشناخته است.
رسالههای موجود در دفتر که با قلم نستعلیق است (جز عبارات تازی) نیز از همین ق ۱۱ق. است اما در ذیل هیچیک از آنها رقم کاتب دیده نمیشود و رساله اخیر دفتر نیز ناقص است.
نوع خط:
تزئینات متن:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
شکسته نستعلیق.
عناوین و عبارات- یا اشعار تازی در سراسر دفتر شنگرف است و به نظر میرسد از یک نویسنده است اما با دو قلم تمام صفحات دارای جداول سه خطی با قلم مشکی و قرمز و منطقه به قلم قرمز است.
اصفهانی.
تیماجی مهر قرمز رنگ.
1
این دفتر در دست شاهزاده فاضل قاجار عبدالعلی میرزا پسر حاج فرهاد میرزا که عبدی تخلص داشته، بوده و یادداشتهای متعددی از او بر برگهای اضافی موجود در اول دفتر و بر پشت آخرین برگ دیده میشود و او خود فهرست رسالههای موجود در آن را به طور دقیق با ذکر شماره صفحه نوشته و تنها شماره اخیر را که ناقص بوده در فهرست یاد نکرده. وی در کنار برخی از رسالهها نظراتی نیز ابراز داشته و از آن جمله در کنار رساله اشتراک وجود (در فهرست: رساله در تحقیق معنی وجود) از مولی رجبعلی تبریزی، عبدالعلی میرزا مولف را «متکلم هیج ندان» و رساله اشتراک او را «غالبا نامربوط» خوانده است.
شماره ابیات قصیده عینیه ۲۲ است و با قلم نسخ قرمز نوشته شده (شرح مانند دیگر بقیه این دفتر به قلم نستعلیق است).
1
3
در نخستین برگ دفتر تملک میرزا محمدابراهیم مورخ ۱۱۹۷ق. دیده میشود.
مهر بیضی «عبده سید رضی موسوی» مورخ ۱۱۹۰ق. دیده میشود.
ماخذ فهرست: مجلد پنجم، صفحه ۳۹۶۴-۳۹۷۲.
نک: دانشگاه، ۳/ ۲۸۱-۲۸۲؛ مجلس، ش ۱۸۰۷-۱۸۴۳؛ برلین، ش ۵۳۴۶-۵۳۵۴؛ فهرست مصنفات ابن سینا از دکتر مهدوی؛ قنواتی، ص ۱۵۳-۱۵۴.