الحمد لله رب العالمین... اما بعد بنده خاطی محمدابراهیم بن محمد خلیل الاسترابادی بخواهش جناب زبده الاکوان و اوثق الاخوان میرزا مهدی نوری... بعرض برادران ایمانی و اخلاء روحانی میرساند که آنچه از تصریحات علماء و حکماء و عقلاء و دانان از سلف و خلف مستفاد میشود این است که تحصیل علم بمراد خدا از آیات و ادله و اعمال قوه فکریه را در آنها و استنباط مجهولات را از معلومات.
... و کذلک هریک از سبق شبهه و تکبر کردن بر آیات و ادله منصوبه و استبعاد کردن از مقتضای آنها و از بردن اکثر خلایق بر خلاف آن که کل آنها بسوی شیطان میکشانند و اضداد آنها که عباره از سبق دلیل صحیح صریح بر شبه و از تواضع کردن نزد ادله و آیات منصوبه و از ترک استبعاد از مقتضای آن ادله است بسوی خدا میکشاند. تمام شد آنچه بر سبیل اجمال منظور بود که ذکر شود و الحمد لله... و آله الطاهرین.
مولف که در روزگار ناصرالدین شاه میزیسته (سرگذشت او را ندیدم) است و آن را به خواهش میرزا مهدی نوری نوشته است. او میخواسته نام کتاب را آداب المتعلمین گذارد ولی چون هر مطلب را با ذکر دلیل میآورد لذا مناسب دیده که حجه بالغه نام نهد.
نوع خط:
نوع کاغذ:
تزئینات جلد:
نستعلیق.
فرنگی.
تیماج عنابی یکلا.
1
2
به خط دو کاتب است در صفحه ۳۵۷ و ۴۴۲ یادداشتهایی از حدیث و شعر نوشته شده. در میان نسخه و پایان آن صفحههای ۱۸۹ و ۲۹۴-۳۰۹ و ۳۴۲-۳۵۶ و ۴۳۸-۴۴۰ و ۴۴۳ و ۴۷۷-۴۹۴ سفید.
در کنار صفحهها حاشیههای (نسخه ما) توضیحی زیادی نوشته شده.
3
در گوشه و کنار برخی از برگها مهر «عباسقلی خان سپهر» دیده میشود.
ماخذ فهرست: مجلد پنجم، صفحه ۳۹۳۴-۳۹۳۶.
حجه بالغه در بیان لزوم تحصیل علم و یقین و عدم جواز اکتفاء به گمان و آداب تعلیم و تعلم است و گاهگاه از موضوعاتی دیگر به مناسبت سخن یاد کرده است. کتاب مورد گفتگو عنوان به خصوصی ندارد جز در بخش که سخن از عقل به میان آمده. در بخش عقل ۷ فصل درباره مفاسد عقل با عنوان فصل آورده است.