عنوان

جهان رمل

IR

۱۰-۱۹۷۰۲

فارسی

جهان رمل

[نسخه خطی]

اواخر ق ۱۲ق.

ص ۱-۱۵۷.

خشتی. ۲۳/۵*۲۵/۵سم. ۲۴۹ص. ۲۱س.

1

2

افتتاح کلام بنام حکیم علام بنا بر حکمت شامل و قدرت کامل در بدو فطرت ید قدرتش قرعه قبول بنام آدم مکرم... انداخته بمقتضای انی جاعل فی الارض خلیفه او را بصفت نبوت و سمت رسالت برگزیده نمود... اما بعد بدان ارشدک الله که علم حکمت بر چهار قسمست ریاضی چهار است... و فروع ریاضی بسیار است از آنجمله نجوم و رمل...

... تمام شد رکن مغرب الرمل از کتاب جهان الرمل و اکنون در جنوب الرمل شروع خواهد شد.

جهان رمل یا جهات الرمل درباره مولف این کتاب تردید هست که از عبدالله بن مسعود بلیانی ( -۶۸۸ق.) است یا یکی دیگر از خاندان بلیانی. در نسخه ما مولف یک جا خود را عبدالله بلیانی خوانده و در یک جا محمد بن جلال بن عبدالله بلیانی بغدادی در هدیه العارفین، در ترجمه عبدالله بن مسعود بلیانی، کتاب مفتاح الکنوز و ریاض الطالبین را از مولفات او شمرده و در نسبت جهان رمل بدو تردید کرده. بروکلمان کتاب جهان الرمل را نیز در شمار مولفات همین بلیانی آورده. اهلورث چند رساله از عبدالله بلیانی نقل کرده که در همه در عرفان و تصوف و بتازی است، بنام‌های: رساله وحده مطلقه یا رساله بلبیانه در وحده مطلقه، رساله در پاسخ بعض اخوان و نیز نامه‌ای به بعضی از برادران و بروکلمان نیز در ذیل عنوان عبدالله بن مسعود بلیانی از رساله وحده مطلقه یاد و به فهرست برلین ارجاع کرده است. به طور خلاصه نسبت رساله جهان رمل به اوحدالدین عبدالله بلیانی عارف معروف جای بسی تردید است خاصه آنکه در دیباچه بسیاری از نسخه‌های این کتاب از شاه طهماسب (و در برخی از نسخ از سلطان محمد؟) یاد شده مولف این کتاب خود در مقدمه همین کتاب و کتاب مفتاح الکنوز (که مقدمه‌اش مسلما از همین مولف است) تصریح کرده که آن را در تاریخ ۹۶۳ق. تالیف کرده. نویسنده این کتاب در مقدمه جهان رمل نام خود را اوحدالدین عبدالله حسینی مشهور به عبدالله بلیانی (در نسخه مابلبانی) و در مقدمه مفتاح الکنوز محمد بن جلال بن عبدالله حسینی بلیانی معروف به شاه ملا منجم معرفی کرده. در این نکته تردید نیست که مقدمه مفتاح الکنوز (که در همین دفتر است و پس از جهان رمل معرفی می‌شود) نیز از نویسنده همین کتاب جهان رمل است (زیرا در هر دو جا از جد خود مولف ریاض الطالبین یاد کرده است) و این خود موجب ابهام بیشتر در باب مولف این کتاب است. و اساسا این نگارنده تاکنون کسی را از خاندان بلیانی عارف مشهور بدین نام محمد بن جلال نشناخته‌ام.

مولف از کتاب‌های فراوان و از عده کثیری از مولفان کتب رمل یاد کرده مانند شمس‌الدین محمد ماکوئی و شمس‌الدین محمد جعفری و غیره و در پایان و اثناء برخی از جهت‌ها یا افقها نام خود را تکرار کرده و گاه خود را بدین گونه معرفی کرده، عبدالله المعروف به شاه ملا منجم و تاریخ فراغت از برخی از بخش‌های کتاب ۹۸۴ است. چنین پیداست که در ۹۶۴ آغاز کرده و در مدت درازی به پایان رسانده. در دیباچه، علوم حکمت را تقسیم و علم رمل را (همان‌گونه شیخ الرئیس کرده) از فروع علم ریاضی به شمار آورده است.

نوع خط:

رنگ مرکب:

نوع کاغذ:

تزئینات جلد:

نسخ تحریری.

عناوین به سرخی و جداول و اشکال با مرکب سیاه و سرخ و گاهی سبز و سیاه رسم شده.

اصفهانی سفید آهار مهره‌دار پوک.

تیماج خرمائی داغ کرده فرسوده بدون مقوا که عطف آن با تیماجی از همان رنگ سجاف شده.

1

در آغاز و وسط و آخر دفتر (و از ص ۲۲۹-۲۴۵) یادداشت‌های متفرق در موضوع رمل نوشته شده.

ماخذ فهرست: مجلد پنجم، صفحه ۳۷۸۲-۳۷۸۴.

نک: دانشگاه، ۴/ ۹۶۸؛ بروکلمان ذیل ۱/ ۲۷۹۸: ۲۸۶؛ فهرست کتابخانه دولتی برلین ش ۳۲۵۰، ۳۲۹۶ و ۳۴۸۹؛ معجم المولفین ۶/ ۱۵۰؛ تعلیقات شد الازار از مرحوم محمد قزوینی ۴۸۴؛ فارس‌نامه ناصری، ۲۴۹؛ ذریعه، ۵/ ۲۹۵.

کتاب جهان رمل دارای یک مقدمه و شش جهت و یک خاتمه است.

جهت اول: فوق الرمل.

جهت دوم: مشرق الرمل – دارای پنج افق.

جهت سوم: شمال الرمل – دارای هفت افق.

جهت چهارم: مغرب الرمل – دارای پنج افق.

جهت پنجم: جنوب الرمل – دارای پنج افق.

جهت ششم: تحت الرمل و دارای هفت اقلیم است (نسخه ما فاقد جهت پنجم و ششم است).

مجموعه [دارای دو رساله]

1043769

ایران

کتابخانه٬ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی

20130615

MF

87856

a

Y